Programma partijen niet altijd in lijn met Stemwijzer
Bij de vorige Tweede Kamerverkiezingen vulden 4,85 miljoen mensen de Stemwijzer in. Dit jaar zijn het er nu al meer dan een miljoen. Maar kun je er als zwevende kiezer blind op vertrouwen dat partijen in de Stemwijzer precies hetzelfde zeggen als in hun verkiezingsprogramma?
ProDemos, de organisatie achter de Stemwijzer, legt vooraf alle stellingen aan de partijen voor. Die mogen zelf aangeven of ze het met een stelling eens zijn en ze kunnen in de Stemwijzer een korte toelichting geven.
ProDemos zegt in een aantal gevallen de partijen te hebben gewezen op de verschillen tussen verkiezingsprogramma’s en de stellingname in de Stemwijzer. Soms is het antwoord daarna aangepast, maar niet altijd.
Uiteindelijk gaan partijen volgens ProDemos zelf over hun antwoorden. Bij concurrent Kieskompas werkt dat anders: daar heeft een team van specialisten het laatste woord bij blijvende discussie over de stellingnames.
Een voorbeeld waar ProDemos twijfels over had, is de opstelling van de PvdA over de hypotheekrenteaftrek. De stelling zegt dat die regeling niet verder moet worden aangetast en daar is de PvdA het mee eens. Maar in het verkiezingsprogramma doet de PvdA twee aanpassingen. Zo wordt het maximale bedrag waarover hypotheekrente kan worden afgetrokken tot 500.000 euro per huishouden beperkt.
Volgens een woordvoerder van de partij zijn de voorgestelde maatregelen geen wijziging van het systeem rond de hypotheekrenteaftrek en is daarom 'eens' geantwoord. Het gaat volgens de woordvoerder slechts om een "belastingmaatregel voor een hele kleine groep met een zeer hoog inkomen".
Vergissing
Bij 50Plus was er iets anders aan de hand: de seniorenpartij zou zich gewoon hebben vergist. 50Plus sprak zichzelf tegen in de toelichting op de stelling over ontwikkelingshulp. De partij was het in de Stemwijzer oneens met de stelling dat er meer geld moet naar ontwikkelingssamenwerking.
Maar in de toelichting die in de Stemwijzer kan worden aangeklikt, zegt de partij dat Nederland zich moet houden aan de OESO-norm, wat in de praktijk een stijging van het budget zou betekenen.
Het lag dus meer in de lijn van de verwachting dat 50Plus 'eens' had geantwoord op de stelling. Dat is maandag daarom met instemming van 50Plus aangepast in de Stemwijzer.
Ontwikkelingssamenwerking
In andere gevallen lijkt het antwoord van partijen te verschillen met het verkiezingsprogramma, maar ziet ProDemos na nader contact met de partijen geen bezwaar. Het CDA pleit in de Stemwijzer voor het afschaffen van het onder voorwaarden vervroegd vrijlaten van gevangenen.
Maar in het partijprogramma zijn de christendemocraten minder hard in hun oordeel. Daar zeggen ze dat een gevangene onder voorwaarden vrij mag komen als hij 90 procent van zijn straf heeft uitgezeten.
In de Stemwijzer kunnen partijen een korte toelichting geven om hun standpunt te nuanceren. Het CDA kiest daar in dit geval niet voor. "Straf is straf" schrijven de christendemocraten in de toelichting, "vervroegd vrijlaten tast het vertrouwen van de samenleving aan".
In een reactie zegt het CDA steeds te proberen om een zwart-wit geformuleerde stelling zo goed mogelijk in lijn met het verkiezingsprogramma te brengen. Blijkt dat dilemma’s op te leveren, dan kiest de partij voor een antwoord dat het programma zo dicht mogelijk benadert.
In dit geval wil het CDA af van de huidige praktijk van bijna automatische vrijlating na het uitzitten van twee derde van de straf en daarom is deze lijn gekozen in de Stemwijzer.
Volgens politicoloog Jasper van de Pol, die promotieonderzoek heeft gedaan naar stemhulpen, is het voor politieke partijen verleidelijk om keuzes te maken die scoren bij de kiezers. De politieke partijen denken goed na over de antwoorden die ze geven in de Stemwijzer.
Zo proberen ze hoger in de uitslag te komen. Met name op economische thema’s is het voor de partijen handig om populaire stellingnames te betrekken. De doorrekeningen van het Centraal Planbureau die deze week worden gepresenteerd, gaan uit van het verkiezingsprogramma. Partijen willen bij het oordeel van het Centraal Planbureau natuurlijk ook goed voor de dag komen.
Van de Pol kan niet precies zeggen hoeveel mensen het gepresenteerde advies van de Stemwijzer opvolgen. "Maar de kans is wel groter dat je op een bepaalde partij stemt als die bovenaan in de uitslag van de Stemwijzer of het Kieskompas stond."
Betrouwbaar
Maar hoe dan ook, de Stemwijzer is wel nog betrouwbaar, zegt projectleider van de Stemwijzer Jochum de Graaf. "Ja, de Stemwijzer is te vertrouwen. Meer dan 1,5 miljoen mensen hebben hem nu al gebruikt. Ik zeg alleen: doe hem de komende weken nog een paar keer. Er kan namelijk elke keer een andere partij uitkomen."