Het doek valt: de levende kanonskogel vliegt niet meer

Al bijna 150 jaar is het een van de bekendste circussen ter wereld: het Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus. Maar daar komt over een paar maanden abrupt een eind aan. De teruglopende kaartverkoop doet 'The Greatest Show on Earth' de das om.

Het Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus was bijzonder, vertelt Patrick Cramers van de Stichting Circus Cultuur in Nederland. "Ze hebben altijd echt een enorme show gehad, met heel veel dieren. Veel tijgers en voorheen veel olifanten. Plak daar een goede Amerikaanse show overheen en je hebt succes."

Volgens Cramers ligt een deel van de aantrekkingskracht in het feit dat het circus met een trein door de Verenigde Staten trekt. "Dat is toch wel echt de mooie romantiek die rond het circus kan hangen." Hij noemt het 'bijzonder spijtig' dat dit bekende en vooraanstaande circus er binnenkort niet meer is.

Grondlegger Phineas Taylor ('PT') Barnum was niet in de wieg gelegd voor een kantoorbaan. Hij was een showman en richtte zich halverwege de negentiende eeuw vooral op tentoonstellingen en bedacht een reizend spektakel met bijzondere mensen en tot de verbeelding sprekende dieren.

Hij had succes en opende in 1841 op Broadway in New York het Barnum's American Museum. Een bijzondere combinatie van dieren, beeldende kunst, literatuur en theater. Op het hoogtepunt was het museum vijftien uur per dag open, met dagelijks zo’n 15.000 bezoekers.

Maar ruim twintig jaar later, in 1865, sloeg het noodlot toe. Op 13 juli van dat jaar brandde zijn museum af en veel dieren kwamen om. Ook na de wederopbouw had hij pech, want drie jaar later brak er opnieuw brand uit.

Levende kanonskogel

Maar Barnum zette door en bedacht de gekste dingen om het publiek te kunnen vermaken. Hij had een neusje voor talent. Hij ontdekte de 14-jarige Rossa Matilda Richter ('Zazel') en haar bijzondere act: ze was de eerste levende kanonskogel.

Barnum besloot te gaan samenwerken met James Baily. De twee gingen verder onder de naam Barnum and Baily Circus. Er werd opgetreden met onder meer een zeemeermin, een Siamese tweeling en een Afrikaanse olifant. PT Barnum overleed in 1891, maar zijn compagnon Baily zette zijn levenswerk voort.

Ondertussen waren de vijf broers Ringling ook druk bezig in het Amerikaanse circuswereldje. Dit was een van oorsprong Duitse immigrantenfamilie die eigenlijk Rüngeling heette. Per trein trokken ze door de Verenigde Staten om in het hele land voorstellingen te geven. Het Ringling Bros Circus was een geduchte concurrent en immens populair. In 1907 namen ze het Barnum and Baily Circus over.

Onder de noemer The Greatest Show on Earth zorgde het circus van begin af aan voor volle zalen en vermaak voor de Amerikanen. Het bleek een grote bron van inkomsten voor de familie Ringling. Volgens Patrick Cramers hadden ze er ook wel recht op om die titel te voeren: ze hadden de grootste show op aarde. "Maar dat moet je wel waar blijven maken en dat is ze kennelijk niet gelukt."

Magische posters

Het Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus werd door de jaren heen ook bekend door de bijzondere programmaposters, met daarop tekeningen die een voorproefje geven van de magische wereld van het reizende Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus.

Vorig jaar nam het circus al afscheid van de olifanten. De kritiek op de huisvesting en de behandeling van de dieren nam toe. En ook door de steeds strenger wordende lokale wetgeving besloot het circus niet meer met de dikhuiden op te treden. De kudde van veertig olifanten verblijft nu in een natuurreservaat in Florida, waar het circus ook een eigen fokprogramma heeft.

De Amerikaanse dierenrechtenbeweging PETA is niet rouwig om het einde van het circus. Zij spreken van een overwinning op de "Meest Trieste Show op Aarde."

Het einde van het Ringling Bros. and Barnum & Bailey Circus is volgens Patrick Cramers van Stichting Circus Cultuur geen voorbode voor de Nederlands circuswereld. "Ik denk dat het er hier goed uitziet", zegt hij. "Een aantal circussen hebben het natuurlijk wel lastig gehad, wat deels te maken had met het dierenverbod."

Het imago van het circus heeft volgens hem wel duidelijk een oppepper nodig. "Mensen zien het nu vaak als iets wat niet meer van deze tijd is. Het circus moet gewoon in een nieuw jasje worden gestoken." Om over tien jaar nog steeds een goede en gezonde bedrijfstak te zijn, moeten volgens Cramer 'de schouders eronder'.

"Ik denk dat we dan nog steeds een aantal rondtrekkende circussen hebben, maar we hopen ook dat we in behoorlijk wat theaters staan met Nederlandse talenten." Om die nieuwe generatie klaar te stomen zijn er nu twee circusopleidingen in Nederland. "Het is nu zaak dat we met hen aan ons imago gaan werken."