Peter van Straaten had een haarscherp oog voor het menselijk tekort

De overleden tekenaar Peter van Straaten was vooral bekend door zijn politieke prenten in Vrij Nederland en van het feuilleton Agnes over de slordige, vrijgevochten, alleenstaande bijstandsmoeder dat in Vrij Nederland al snel een van de populairste rubrieken werd. Ook van zijn hand was de jaarlijks verschijnende Zeurkalender.

Met zijn krasserige manier van tekenen en de zorgvuldige achtergrondarceringen waren de tekeningen van Van Straaten altijd zeer herkenbaar. Hij tekende zowel politieke prenten als situaties uit het dagelijks leven, waarin hij een haarscherp oog had voor het menselijk tekort. Vijftig van zijn werken zijn opgenomen in de collectie van Het Rijksmuseum.

Van Straaten produceerde de afgelopen halve eeuw duizenden tekeningen in landelijke en regionale dagbladen, opiniebladen en tijdschriften in Nederland en België. Ook deed hij soms reclamewerk en verzorgde hij boekomslagen en boekillustraties.

Als zoon van een architect kwam Van Straaten al vroeg in aanraking met tekenen. Na zijn middelbare school vertrok Van Straaten vanuit Arnhem naar Amsterdam om een opleiding te volgen aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs, de huidige Rietveld Academie.

Het dagelijks leven

Een van zijn docenten herkende in hem de journalistieke tekenaar en zorgde ervoor dat hij na zijn opleiding een baan kreeg bij Het Parool. Eerst als reportage- en rechtbanktekenaar, later ook als tekenaar van de strip Vader & Zoon, die in 1974 door de AVRO tot een tv-serie werd bewerkt en die hem in 1983 de Stripschapsprijs opleverde.

Van 1988 tot 2012 tekende hij voor de krant ook zes keer per week Het dagelijks leven, een bijdrage over het menselijk tekort in al zijn facetten. Vanaf 1993 leverde hij ook jaarlijks de scheurkalender Peter's Zeurkalender af, die de laatste jaren ook beschikbaar was op de smartphone.

Peter van Straaten was niet alleen tekenaar, hij schreef ook. Voor Het Parool schreef hij voor de dagelijkse Roospagina en in de Haagse Post had hij samen met Eelke de Jong en Rijk de Gooyer een wekelijkse rubriek: Beste jongens, een hilarische briefwisseling waarin fantasie en realiteit door elkaar liepen. Een deel van die bijdragen werd gebundeld.

Voor Simon Carmiggelt leverde Van Straaten iedere week een cartoon bij zijn rubriek Tijd van Leven. Toen Carmiggelt er begin jaren 80 mee ophield, nam Van Straaten de rubriek over onder de titel Leuk is anders.

In die periode ontstond ook zijn alter ego Agnes. Dit feuilleton verscheen voor het eerst in 1984 in Het Parool en werd twee jaar later overgenomen door Vrij Nederland, waar het al snel de populairste rubriek werd. "Natuurlijk stopte ik heel veel van mezelf erin. Ik ben het zelf, maar dan verkleed als vrouw", zei hij in een documentaire van Pieter Verhoeff in 2005.

Van Straaten maakte Agnes, met een korte onderbreking, tot 2000. Ook verschenen er twaalf bundels over de belevenissen van de alleenstaande bijstandsmoeder die net als de tekenaar graag een wijntje lustte.

Voor Vrij Nederland tekende Van Straaten sinds 1968 ook wekelijks een politieke prent, die hij elke maandagmorgen persoonlijk op de redactie kwam afleveren. Hij bleef dat doen tot 2014.

Voor zijn politieke prenten kreeg hij vijf keer de Inktspotprijs voor de beste politieke prent van het jaar. In 2011 voor zijn prent over de misbruikschandalen in de katholieke kerk, waarop een voorovergebogen jongen te zien was bij wie een groot kruis in de kont was geduwd.

"Die was ongelooflijk fel voor mijn doen", zei hij daarover in 2014 in een afscheidsinterview in Vrij Nederland. "Ik weet niet precies waarom. De hypocrisie, denk ik. Omdat ik er die prijs mee won, kwam die tekening ook op tv. En ja, dan zijn de rapen gaar. Ik kreeg een enorme lading hatemail over me heen, en zelfs doodsbedreigingen. Dat ben ik helemaal niet gewend, ik word daar heel angstig van. In Vrij Nederland kan ik iemand als Wilders te kakken zetten zoveel ik wil, en ik hoor er nooit wat op. Maar blijkbaar waren er heel veel verontwaardigde katholieken. Op aanraden van mijn vrouw heb ik zelfs ons naambordje van de voordeur gehaald."

Behalve de Inktspotprijzen werd hem in 2006 De Gouden Ganzeveer toegekend en werd hij in 2009 benoemd tot Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw. Ook won hij in 2010 de Jacobus van Looyprijs voor zowel zijn tekenkunst als schrijverschap en in 2011 ontving hij een eredoctoraat van de Universiteit Leiden.

Voor Vrij Nederland tekende hij verder de reeks Het literaire leven, waarin hij genadeloos het wel en wee van schrijvers en hun uitgevers op de korrel nam. Deze cartoons waren ook over de grens populair en werden uitgegeven in Engeland, de VS, Frankrijk en Duitsland.

Erotische tekeningen

Naast zijn werk voor kranten en weekbladen deed hij ook allerlei andere dingen. Zo publiceerde hij twee kinderboeken, Een Jongen en zijn boom in 1988 en Oma Kattenpis in 2009, en maakte hij erotische tekeningen waarin onder absurde omstandigheden de liefde werd bedreven.

Hij was ook actief voor het theater. Hij schreef onder meer een eenakter en een monoloog, die ook op televisie werden uitgezonden. Voor Youp van 't Heks theatershow Wigwam leverde hij de illustraties voor het decor. Verder ontwierp hij affiches voor onder anderen Paul de Leeuw, Hans Dorrestijn en Sanne Wallis de Vries.

In 2014 stopte hij met zijn wekelijkse politieke prent in Vrij Nederland. "Tja, ik word volgend jaar 80", zei hij in het afscheidsinterview. "En ik kan toch niet eeuwig doorgaan. Alles met een dwingende deadline wordt me tegenwoordig snel te veel. Ik teken nog altijd ontzettend graag, hoor. Maar nu is het meer: gaan zitten en maar zien wat er komt. Dat vind ik het lekkerst. Het is wel een soort bevrijding dat ik niet meer elke week aan de bak moet. Al mis ik het ook wel een beetje."

Het laatste jaar ging zijn gezondheid sterk achteruit. In augustus 2016 verscheen zijn laatste prent in de Volkskrant en bij de uitreiking in september van zijn vijfde Inktspotprijs kon hij vanwege zijn slechte gezondheid zelf niet aanwezig zijn. Hij stuurde in plaats daarvan het volgende bericht: "Ik dank de jury en groet al mijn collega's, die ik kan beloven: dit was de aller-, allerlaatste keer voor mij. Ik ben helaas uitgewerkt."