'Juliana is altijd blijven hopen dat het goed kwam met Bernhard'

"Juliana heeft me verrast. Ze was heel anders dan ik had gedacht." Dat zegt sociologe Jolande Withuis in de NOS-documentaire Juliana, geen gewone koningin, die vanavond te zien is op NPO 2.

Withuis schetst in haar biografie Juliana - Vorstin in een mannenwereld, die donderdag uitkomt, een heel persoonlijk beeld van de vorstin die ruim dertig jaar (1948-1980) op de troon zat.

"De bestaande ideeën over Juliana, dat ze verlegen was en zo ‘gewoon’, ben ik gaan afpellen. Ze heeft veel verschillende kanten." Withuis bewijst dat aan de hand van nog niet eerder gepubliceerde persoonlijke brieven en gesprekken met mensen die Juliana gekend hebben.

Achilleshiel

Juliana maakte tijdens haar koningschap een aantal diepe crises mee die de monarchie deden wankelen. Haar huwelijk met prins Bernhard was verre van gelukkig, maar ze bleef hopen op betere tijden. "Bernhard was haar achilleshiel", zegt Withuis.

Eenzaamheid speelde een grote rol in het leven van Juliana (1909-2004), die als enig kind van koningin Wilhelmina en prins Hendrik in Paleis Het Loo opgroeide als troonopvolgster. Er kwamen wel vriendinnetjes over de vloer, maar ze kon niet meedoen aan het ‘gewone leven’, waar ze zo nieuwsgierig naar was.

Een kortstondige periode van vrijheid beleefde ze tijdens haar studietijd in Leiden, maar toen nam koningin Wilhelmina Juliana op sleeptouw door Europa. Er moest een geschikte huwelijkspartner gevonden worden.

Die zoektocht was "een vernederende periode", vertelt Withuis. Juliana stelde zich onwillig op. Maar toen Bernhard van Lippe-Biesterfeld, een prins van verarmde lage Duitse adel, in beeld kwam, viel ze als een blok voor hem. "Bernhard bracht licht, avontuur, gemak, amusement. Hij leek een bevrijder." Juliana wist niet dat Bernhard nog twee vrouwen ten huwelijk had gevraagd, die beiden nee hadden gezegd.

Al tijdens de huwelijksreis werd duidelijk dat Bernhard niet haar gedroomde prins was. Hij gedroeg zich weinig hoffelijk, zo blijkt uit een brief van een ooggetuige.

Toen Juliana in 1945 met de kinderen terugkeerde uit Canada, waar zij de oorlogsjaren hadden doorgebracht, ging de aandacht naar Bernhard. Hij werd op een voetstuk gezet als oorlogsheld, vanwege de rol die hij naast koningin Wilhelmina in Londen had gespeeld.

"Door Bernhard werd Juliana weggezet als het verbannen moedertje", zegt Withuis. Dat Juliana tijdens haar verblijf in Canada op zelfbewuste wijze optrad als ambassadrice voor Nederland en talloze speeches hield, bleef onderbelicht.

Werkende moeder

Volgens Withuis hoopte Juliana op Bernhards steun toen ze in 1948 werd ingehuldigd als koningin, maar Bernhard was veel van huis en hield er gedurende hun huwelijk diverse minnaressen op na.

Intussen was Juliana vorstin in een maatschappij waarin mannen voornamelijk de dienst uitmaakten. "Ze kwam op voor de positie van vrouwen en keerde zich als werkende moeder met nadruk tegen het gangbare beeld dat een goede moeder thuis is bij haar kinderen."

Dat Juliana in de jaren vijftig in de ban raakte van gebedsgenezeres Greet Hofmans, was mede het gevolg van haar eenzaamheid aan het hof. "Juliana was ambitieus, ze wilde het graag goed doen als vorstin", zegt Withuis. "Maar ze neigde naar afhankelijkheid. Ze had iemand nodig om dingen mee samen te doen, iemand die ze kon vertrouwen. Waar Bernhard haar neerhaalde en haar zelfvertrouwen ondermijnde, gaf Hofmans haar een duwtje in de rug. Zolang Juliana maar naar haar luisterde."

Bij de beslissingen die Juliana moest nemen, ging ze te rade bij de diep religieuze en pacifistische Hofmans, die naar eigen zeggen ingevingen 'van boven' doorkreeg. "De kliek die rond Hofmans aan het hof was ontstaan was sektarisch geworden."

De situatie aan het hof was natuurlijk onhoudbaar, zegt Withuis, maar de manier waarop Bernhard daar een einde aan maakte, noemt zij 'heel erg'. "Hij heeft haar voor gek gezet, door zijn verhaal te doen in het Duitse weekblad Der Spiegel. Dat is niet wat je doet met iemand die psychische hulp nodig heeft."

Na een onderzoek werd Greet Hofmans weggestuurd en de kliek aan het hof verdween. Tussen Juliana en Bernhard kwam het niet meer goed. "Juliana heeft twee keer willen scheiden. Maar dat is niet gelukt, mede door politieke druk", aldus Withuis. Juliana was opnieuw eenzaam in Paleis Soestdijk.

Maatschappelijk werkster

Het beeld van Juliana als de maatschappelijk betrokken koningin ontstond pas na de Greet Hofmans-affaire, zegt Withuis. "Ze veranderde van ‘vredesvorstin voor de hele wereld’ naar de ‘maatschappelijk werkster’ van Nederland."

Toen in 1976 een schandaal uitbrak rond Bernhard, omdat hij steekpenningen had aangenomen van de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed, hield Juliana hem de hand boven het hoofd. "Opmerkelijk", vindt Withuis. "Na alles wat Bernhard haar heeft aangedaan. Maar ze is altijd blijven hopen dat het goed kwam met Bernhard."

"Juliana vond dat ze het recht had zichzelf te zijn in haar functie als koningin. Maar een vorstin kan dat niet altijd zijn. Ze heeft enorme steken laten vallen, door in een sekte terecht te komen", meent Withuis.

Tegelijkertijd toont haar onderzoek aan hoe Juliana's leven getekend werd door eenzaamheid, terwijl ze zich staande probeerde te houden in een snel veranderende, door mannen gedomineerde wereld.

NOS Juliana, geen gewone koningin, 21.15-21.50 uur, NPO 2 en NOS.nl