Juliana's strijd in de oorlog

Een strijdvaardige prinses Juliana, die tijdens de oorlog met tientallen speeches in de VS en Canada optrad als ambassadrice voor het door de nazi's bezette Nederland. Dat is het beeld dat oprijst uit het boek Juliana's vergeten oorlog van NIOD-onderzoeker Jolande Withuis, dat morgen verschijnt.

Withuis rekent af met het beeld van Juliana als huismoeder in het veilige Canada, dat al decennialang in het collectieve geheugen is gegrift.

Tiende sterfdag

Withuis werkt aan een biografie van Juliana en kwam tot de ontdekking dat in de geschiedschrijving over Juliana haar politieke rol tijdens de oorlog volledig is genegeerd.

Haar opmerkelijke bevindingen, die ze vorig jaar in een lezing al naar buiten bracht, heeft ze beschreven in een voorpublicatie van de biografie die uitkomt bij gelegenheid van de tiende sterfdag van Juliana.

De NOS zendt vanavond het programma Juliana in de oorlog uit met daarin een interview met Jolande Withuis en historicus Cees Fasseur. De uitzending is om 21.25 uur te zien op Nederland 2 en nos.nl.

Strijdbaar

Buiten de directe invloedssfeer van haar moeder koningin Wilhelmina en haar man prins Bernhard, die gedurende de oorlog in Engeland verbleven, ontpopte Juliana zich in Canada tot een zelfbewuste troonopvolgster.

Een groot deel van de tijd reisde ze over het Amerikaanse continent en hield zeker zestig toespraken, zowel voor de radio als rechtstreeks voor publiek. Tijdens haar reizen zorgden twee inwonende vriendinnen voor haar kinderen.

Ambassadrice

In haar redes vestigde Juliana keer op keer de aandacht op het kleine Nederland en vroeg om steun aan de geallieerde troepen in Europa. Ook bij de Amerikaanse president Roosevelt en zijn vrouw Eleanor, die ze acht keer bezocht, bepleitte ze de Nederlandse zaak.

Van een pacifistische houding, die haar vaak is toegeschreven, is volgens Withuis in deze periode niets te merken. In 1944 werd Juliana onderscheiden door de Netherland-America Foundation voor haar kwaliteiten als ambassadrice voor Nederland.

Loe de Jong

Hoe kan het dat de politieke rol van Juliana zo lang onderbelicht is gebleven? Volgens Withuis is het voor een belangrijk deel te wijten aan de invloedrijke historicus Loe de Jong, die in zijn wetenschappelijke werk over de oorlog de politieke activiteiten van Juliana heeft genegeerd.

De Jong werkte tijdens de oorlog voor Radio Oranje in Londen en moet volgens Withuis de uitzending van een aantal van Juliana's redes van dichtbij hebben meegemaakt.

Ook moet hij het Londense Vrij Nederland onder ogen hebben gekregen, waarin uitgebreid verslag werd gedaan van Juliana's activiteiten. "De Jong had een vooroordeel over Juliana of geen interesse. Hij heeft het afgedaan en dat is een ernstig feit", aldus Withuis in de NOS-uitzending.

Prins Bernhard

Ook prins Bernhard heeft aan het huiselijke beeld van Juliana bijgedragen door de verspreiding van idyllische foto's en filmpjes, die hij van Juliana en hun kinderen maakte tijdens zijn bezoeken aan Canada.

Bernhard was niet blij was met de nieuwe, zelfstandige Juliana. Hij liet zijn schoonmoeder dan ook bij voorbaat weten dat hij Juliana's plaats na de oorlog vooral bij het gezin zag. Een rol waar Juliana zich in een brief aan haar moeder duidelijk tegen verzette.

Na-oorlogs gezin

Volgens Withuis speelde in de beeldvorming ook de na-oorlogse man-vrouwverhouding een rol. "Juliana werd de verpersoonlijking van de Hollandse vrouw in het Hollandse wederopbouwgezin, dat pas heel veel later een beetje emancipeerde."

De complete biografie van Juliana komt naar verwachting uit in 2015.