Verbinding en verdeeldheid op Frankfurter Buchmesse

• Jeroen Wielaert

  Verslaggever

De politieke gevangenen in Turkije moeten vrijkomen, inclusief schrijfster Asli Erdogan. Martin Schulz, voorzitter van het Europees Parlement, sprak die verrassende woorden bij de opening van de Frankfurter Buchmesse.

Het maakte de opening van 's werelds grootste boekenbeurs een beladen ouverture. Schulz kreeg er applaus voor van koning Willem-Alexander. Hij was aanwezig omdat het Nederlandstalige boek dit jaar centraal staat in Frankfurt.

Geen schoolreisje

Nederland en Vlaanderen dragen hun gezamenlijke thema 'Dit was wat we delen' vol trots uit in Frankfurt. Des te pregnanter klonk bij de opening de zorg over de huidige verdeeldheid in Europa. De schoolreisjessfeer waarin auteurs als Connie Palmen, Adriaan van Dis en Tommy Wieringa eerder op de dag op de trein waren gestapt in Amsterdam maakte plaats voor ernst.

Het ging verder dan de vaste stropdasformules. Veel verder ook dan de taalkundige begrenzing van Nederland en Vlaanderen. Een van de sprekers stelde vast dat de Lage Landen verbonden worden door de Noordzee, maar dat Duitsland daar ook bij hoort, als natie met een enorme afzetmarkt voor het Nederlandse boek.

Verschil

Eenheid in verdeeldheid: het was een onmiskenbaar afgesproken rode draad in de openingstoespraken. De oproepen tegen vreemdelingenhaat en racisme buitelden over elkaar heen. De Buchmesse werd geloofd als platform waar kunstenaars het verschil kunnen maken.

Namens de Nederlandse regering drukte minister Bussemaker van Cultuur het zo uit: "Ik wil niet verhullen dat de situatie in Europa me pijn doet. De asielzoekers die de brandhaarden in het Midden-Oosten ontvluchten, vinden hier veiligheid, maar ook een steeds verder verdeeld Europa", zei ze. "De opkomst van nationalisme, het zich afkeren van het onbekende."

Bussemaker ziet die ontwikkeling ook in Nederland. De spanning tussen bevolkingsgroepen neemt toe, zei ze. "De aanslagen in Frankrijk en België dwingen ons om ons opnieuw te verhouden tussen elkaar. Maar in plaats van de harde confrontatie te zoeken door onze cultuur te stellen tegen die van hen, moeten we in mijn ogen juist met elkaar op zoek naar de universele waarden die we delen. Bij die zoektocht heeft kunst ons veel te brengen."

Droplul

De Vlaamse schrijver Tom Lanoye toonde zich na afloop in het Nederlands-Vlaamse paviljoen blij verrast over het engagement dat in de toespraken aan de dag werd gelegd. Vooral de speech van Schulz viel hem mee.

"Ik vond het een beetje een droge droplul", aldus Lanoye. "Maar hij bleek een bevlogen spreker te zijn die durft te zeggen waar het op staat en zo’n avond te gebruiken met twee koningshuizen voor zich. Hear, hear! Hartverwarmend en heel belangrijk."

Tommy Wieringa deelde Lanoyes enthousiasme over de toespraken, maar plaatste wel kanttekeningen. Ingetogen: "Er zitten veel gemakkelijke stellingnames bij. Het populisme heeft wel een grond die ertoe doet. Je zult ook de ontstaansgrond van die demagogie erbij moeten betrekken. Maar het streven, het verbale idealisme vond ik deze avond wel aanstekelijk."