'Soms willen eenlingen gewoon een soldaat van IS zijn'

In het Duitse Beieren viel gisteravond een jongen passagiers in een trein aan met een mes en een bijl. De Afghaanse jongen lijkt te zijn geradicaliseerd.

In deze trein, op de boulevard van Nice en in een drukke winkelstraat in Istanbul: de laatste tijd voelt het alsof er steeds meer aanslagen door eenlingen gepleegd worden. Zijn oproepen van terroristische organisaties om in verzet te komen effectief of is het gewoon een gevoel dat uiteindelijk niet blijkt te kloppen? Volgens terrorisme-experts Quirine Eijkman en Jelle van Buuren is de problematiek rondom eenlingen niet nieuw.

"Het gevoel dat dit een nieuwe trend is, is er inderdaad bij mensen", zegt Eijkman. "Maar dat gevoel krijg je doordat de aanslagen van de laatste tijd opeens veel meer aandacht in de media krijgen. Ze gebeuren al jaren."

Actuele zaken

Eijkman noemt de aanslag van gisteren in Duitsland als voorbeeld. "Eigenlijk is dat niet zo'n grote aanslag, maar het komt uitgebreid in het nieuws, omdat de dader én een vluchteling is én waarschijnlijk aanhanger van Islamitische Staat. Dan wordt het opeens veel relevanter voor de media."

Jelle van Buuren van het Internationaal Centrum voor Terrorisme en Contraterrorisme van de Universiteit Leiden is het met Eijkman eens. Hij zegt dat er ook te makkelijk conclusies worden getrokken doordat er met een bepaalde blik naar actuele zaken wordt gekeken. "IS roept jihadisten op mensen met een mes aan te vallen. Maar je hebt IS niet nodig om te bedenken dat je met een mes mensen kunt vermoorden."

Apeldoorn

Volgens Van Buuren wordt er zo soms veel te snel een verbinding gelegd die maar gedeeltelijk klopt. "Men denkt dan: 'hij vermoordde mensen met een mes en dat wilde IS, dus dan zal het wel IS-gerelateerd zijn'. Dat gebeurt vaak."

Eijkman en Van Buuren wijzen erop dat ook in Nederland aanslagen door eenlingen zijn gepleegd. Ze noemen de aanslagen in Apeldoorn en Alphen aan den Rijn, de moord van Theo van Gogh en die op Pim Fortuyn.

"Het gebeurt al jaren, alleen werden die aanslagen nooit opgeëist door een terreurgroep. Die aanslagen hadden in principe best wel gerelateerd aan een terreurgroep kunnen zijn. De aanslagpleger in Alphen aan den Rijn handelde vergelijkbaar op solistische wijze en was afkomstig uit een extreem-rechts milieu", zegt Eijkman.

De aanslagen die door eenlingen worden gepleegd, worden de laatste jaren vaak opgeëist door terreurgroepen. Dit heeft volgens Van Buuren twee redenen. "IS roept jihadisten niet meer op om zich aan te sluiten bij het kalifaat in Syrië en Irak, maar vraagt om aanslagen te plegen in eigen land. Daardoor blijven de aanhangers in eigen land, terwijl ze eerder nog naar het buitenland gingen om voor het kalifaat te strijden."

Cijfers van de Nationale Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid bevestigen deze uitspraak voor Nederland. De cijfers laten zien dat het aantal 'uitreizigers' uit Nederland sinds begin 2016 afneemt.

Het aantal sinds 2012 uitgereisde personen staat op ongeveer 260. Ongeveer 40 van hen zijn teruggekeerd en 42 mensen zijn omgekomen. Momenteel zijn er naar schatting nog ongeveer 170 uit Nederland afkomstige personen in Syrië en Irak aanwezig, onder wie vrouwen en minderjarigen.

Daarnaast heeft Van Buuren ook het idee dat IS als excuus wordt gebruikt door eenlingen. "Veel eenlingen willen graag een gewelddaad begaan, en gebruiken IS als excuus. Dan ben je opeens geen loser meer, maar een soldaat van IS. Dat klinkt een stuk beter dan een eenzame loser met psychische problemen."

Negatieve spiraal

Op de vraag waarom vaker aanslagen met alternatieve wapens zoals een vrachtwagen worden gepleegd, heeft Eijkman een kort antwoord. "In Europa is het heel moeilijk om aan wapens te komen in vergelijking met de VS. Daarom wordt er vaker voor een alternatief gekozen."

Volgens de NCTV moet terrorismebestrijding in de toekomst vooral gericht worden op radicalisering. In een brief aan de Tweede Kamer roept de NCTV op om de negatieve spiraal van radicalisering naar terrorisme te verbreken. "De verschillende aanslagen in de afgelopen maanden, waaronder in Brussel, Turkije en de Verenigde Staten, hebben nogmaals benadrukt dat het Westen niet immuun is", staat in de brief.