'Tegen', maar hoe nu verder?

De Nederlandse kiezers hebben gesproken: ze wijzen in grote meerderheid het Europese associatieverdrag met Oekraïne af. Hoe moet het in Den Haag en Brussel nu verder met dat verdrag?

Nederland zit in een lastig parket, zegt politiek verslaggever Ron Fresen. "In Brussel zal opnieuw onderhandeld moeten worden, maar het is de vraag of er speelruimte is om wat te veranderen.

Het 'nee' betekent volgens Fresen in elk geval voor Europa geen 'nee'. "Landen die het verdrag al hebben goedgekeurd, zullen niet van mening veranderen."

Zijn collega Joost Vullings zegt dat er nog een hoop onduidelijk is. "Premier Rutte en de Tweede Kamer zeggen dat ze 'iets' moeten met de uitslag, maar er is geen definitie van dat 'iets'."

Opvallend is volgens Vullings dat er in het tegenkamp wordt gezegd dat de nee-stem niet hoeft te beteken dat het verdrag moet verdwijnen, maar dat het moet worden aangepast. "Het lastige is dat kiezers niet op een stembiljet kunnen schrijven wat ze met hun tegenstem bedoelen."

Een mogelijke oplossing is dat in Brussel voor Nederland een uitzonderingspositie wordt afgesproken, zegt Vullings. "Bijvoorbeeld dat sommige onderdelen in het verdrag niet voor Nederland gelden. Maar de vraag is of in hoeverre dat juridisch allemaal kan."

Brussel-correspondent Arjan Noorlander denkt dat er misschien wel een extra zin in het verdrag komt. Daarin kan dan bijvoorbeeld expliciet staan dat Oekraïne geen lid wordt van de EU. Veel tegenstemmers denken dat het associatieverdrag bijna automatisch leidt tot een EU-lidmaatschap voor Oekraïne. Noorlander: "Maar niemand in Brussel denkt dat een verdrag met Oekraïne niet doorgaat door Nederland."

De initiatiefnemers van het referendum vinden dat Den Haag moet luisteren naar de bevolking. Maar Jan Roos is er niet zeker van dat dat ook gaat gebeuren. In 2005 spraken de Nederlandse kiezers zich in een referendum uit tegen de Europese Grondwet. Die werd later omgedoopt tot het Verdrag van Lissabon. "De politiek zei: da's dan jammer, maar we doen het toch."

Het referendum is raadgevend, wat betekent dat het kabinet niet verplicht is om iets met de uitslag te doen. Toch zei premier Rutte gisteravond dat de ratificatie van het verdrag niet zonder meer kan doorgaan.

Dat vindt ook een meerderheid in de Tweede Kamer. Alleen SP, PVV en de Partij van de Dieren zijn tegen het associatieverdrag met Oekraïne, maar ook de andere partijen zeggen de uitslag niet te zullen negeren.

PvdA-leider Samsom vindt dat er "recht moet worden gedaan aan de nee-stem". Volgens hem betekent dat dat het verdrag niet op deze manier kan doorgaan. Hij vindt dat het kabinet nu aan zet is, maar benadrukt wel dat er een ingewikkelde situatie is ontstaan, omdat 27 landen het verdrag wel hebben geratificeerd.

Geert Wilders, fervent tegenstander, sprak van een geweldige uitslag. De PVV-leider is trots op de tegenstemmers. Wilders vindt het een "motie van wantrouwen van het volk tegen de elite uit Brussel en Den Haag als zo'n twee derde van de stemmers nee zegt". SGP-voorman Van der Staaij wees nog wel op het grote aantal mensen dat niet aan het referendum heeft meegedaan.