'Bezorgdheid over veranderingen in de zorg was terecht'

Precies een jaar geleden stond Nederland aan de vooravond van grote zorgveranderingen. Per 1 januari 2015 kregen gemeenten meer zorgtaken. Veel mensen waren ongerust. Staatssecretaris Van Rijn zette vooraf tien veelgehoorde zorgen op een rij die volgens hem gebaseerd waren op misverstanden over wat er stond te gebeuren. Nu, een jaar later, ging belangenvereniging Ieder(in) na of die zorgen terecht waren.

Van de tien is er een die volgens Ieder(in) ook echt een misverstand was. Dat was de vrees dat mensen die in een verzorgingstehuis zaten, zouden worden gedwongen te vertrekken. "Dat hebben wij in de praktijk niet gezien. Mensen moesten soms wel verhuizen naar een andere locatie, maar wie recht had op een plek in een tehuis, hield die", zegt directeur Illya Soffer van Ieder(in).

Over de overige negen punten is Soffer minder enthousiast. Vooral het 'misverstand' dat de gemeente te weinig kennis heeft om situaties goed te beoordelen en dat veel afhangt van de bui van een gemeenteconsulent, blijkt in de praktijk vaak toch werkelijkheid. "Hierover hebben wij en andere organisaties meermalen aan de bel getrokken, recent nog met een brief aan de Tweede Kamer."

Als voorbeeld neemt Soffer een ambtenaar die zelf zei niet de nodige expertise te bezitten om iemand met schizofrenie te beoordelen, en die dat toch moest doen. "Dat is een ontzettend linke situatie. Het is belangrijk dat tijdens het toegangsonderzoek de juiste deskundigheid aan tafel zit."

"De beoordeling over zorg wordt vaak door gemeenten uitbesteed aan organisaties die tegelijkertijd de opdracht krijgen om zo’n 30 procent te bezuinigen. Een passende, objectieve beoordeling lijkt daarmee uitgesloten. Terugkijkend op het jaar is er veel gestuurd op financiën en processen, en niet op de bedoeling van de wet: die zegt dat de uitvoering in samenspraak met de cliënt, zorgvuldig en passend moet zijn."

Maatwerk

Een ander misverstand dat volgens Ieder(in) geen misverstand blijkt, was de ongerustheid over gespecialiseerde hulp. De staatssecretaris zei dat niemand zomaar zijn gespecialiseerde dagbesteding zou verliezen en in plaats daarvan zou kunnen worden opgescheept met een algemene voorziening. "Dit gebeurt wel degelijk", zegt Soffer. "Maar dat hoeft niet per definitie slecht te zijn. Er wordt nu alleen vaak te snel naar doorverwezen."

De keukentafelgesprekken blijken onzorgvuldig en er is geen sprake van maatwerk, zegt ze. "Er zijn situaties bekend van kinderen met een verstandelijke beperking die specialistische begeleiding nodig hebben, maar zonder goede inschatting naar een algemene voorziening worden verwezen. Er wordt dan gezegd: kijk het maar even aan."

Een andere belangrijk punt was: mensen moeten altijd zorg krijgen, ook als het geld van de gemeente op is. Dat is zo, zegt Ieder(in), maar: "De praktijk laat zien dat de gemeenten met de slechtste financiële situatie, het ijverigst bezuinigen. In gebieden waar relatief veel sociale problemen als armoede en werkloosheid spelen, krijgen mensen vaker met hardvochtig beleid te maken. Gemeenten met flinke tekorten en gemeenten die onder financieel toezicht staan, zijn oververtegenwoordigd als het om de meldingen gaat die bij Ieder(in) binnenkomen."

En dat geldt ook voor de ongerustheid die er was over de kosten van zorg voor mensen met een hoger inkomen of eigen vermogen. "Mensen zijn geconfronteerd met hoge en daardoor soms onbetaalbare eigen bijdragen. We ontvangen veel signalen van gezinnen met een modaal inkomen of iets daarboven. Zij worden door hun gemeente geconfronteerd met fors hogere eigen bijdragen. En in een aantal gemeenten kreeg deze groep ook te maken met een stapeling aan kosten."

De angst van mensen dat ze zijn overgeleverd aan de willekeur van gemeenten, blijkt terecht, stelt Ieder(in). "Veel mensen moeten eerst bezwaar aantekenen of naar de rechter stappen voor ze krijgen waar ze recht op hebben. Mensen moeten op die manier de strijd aan met hun gemeente."

"We kennen meerdere gevallen van druk en soms zelfs intimidatie. Mensen die te horen krijgen: bezwaar aantekenen of in beroep gaan kan gevolgen hebben voor toekomstige indicaties, dus denk er nog maar eens goed over na. Niet iedereen is even mondig. Het maakt dus nogal wat uit of je in een gemeente woont waar zorg op maat betaalbaar en toegankelijk is, of dat je in een gemeente woont waar je met bezwaar of beroep moet afdwingen waar je recht op hebt.