Herken jij iets? Dit is Rotterdam voor het jaar 1900

Rotterdam is vanaf ongeveer 1850 vastgelegd door fotografen. Fotografie is dan nog nieuw en in eerste instantie worden vooral portretten gemaakt. Het zijn vaak rondreizende fotografen die zich daar op toeleggen.

"Rond 1850 - 1860 is 50 procent van de fotografen in Rotterdam afkomstig uit Duitsland", weet Engelien de Ruijter van het Stadsarchief Rotterdam. Gaandeweg gaan de fotografen ook stadsgezichten vastleggen. Het Stadsarchief heeft de collectie Vroege Foto's onder handen genomen: ze zijn opnieuw gedigitaliseerd en beschreven. Het zijn foto's uit de periode 1848-1920. Rijnmond heeft een selectie gemaakt uit de duizenden foto's. Kijk mee naar Rotterdam zoals het ooit was en zoek de herkenningspunten.

De Blaak rond 1865

Nu zijn er plannen om de Blaak autoluw te maken. Een eerdere grote verandering voor de Blaak was het dempen ervan. In de 14e eeuw is de Blaak de Zuidvest van Rotterdam. De hele stad ligt dan tussen de Zuidvest, Oostvest (van Oostplein langs Goudsesingel naar Hofplein) en Westvest (langs wat nu de Coolsingel is). De drie grachten worden gegraven zodat Rotterdam zich kan verdedigen tegen aanvallen van buitenaf.

Het is niet helemaal zeker waar de naam Blaak vandaan komt. Het zou kunnen zijn afgeleid van het Zuidnederlandse woord 'blak'. Dat betekent stil, rustig water. Het middelnederlandse 'blac' is ook een optie. Blac betekent land dat even boven water uit komt.

Het eerste deel van de Blaak is in 1867 gedempt voor de bouw van het nieuwe hoofdpostkantoor van Rotterdam. Het grootste deel van de Blaak wordt in 1940 gedempt. Puin van de panden die bij het bombardement op het centrum van 14 mei 1940 zijn verwoest, wordt gebruikt voor het dempen van de Blaak.

Het afgebrande Schielandshuis in 1864

Wie kent het niet, het historische gebouw in het centrum van Rotterdam? Het Schielandshuis staat inmiddels tussen de hoogbouw, maar dat is wel anders als het stadspaleis in het jaar 1665 in gebruik wordt genomen. Kosten nog moeite worden gespaard voor het nieuwe onderkomen van het Hoogheemraadschap van Schieland. Dat verklaart ook meteen de naam Schielandshuis.

In 1811 logeert de Franse keizer Napoleon er als hij Rotterdam bezoekt. Het pand wordt halverwege de 19e eeuw door het Hoogheemraadschap verkocht aan de gemeente Rotterdam. Rotterdam vestigt het museum Boymans in het pand. Door een grote brand wordt het dan bijna tweehonderd jaar oude gebouw in 1864 grotendeels verwoest. Een groot deel van de collectie van Boymans gaat verloren. Het interieur van het Schielandshuis is volledig verwoest, alleen de gevels staan nog overeind.

Het wordt snel en goedkoop gerestaureerd. Boymans blijft in het Schielandshuis en in 1905 trekt ook het Historisch Museum Rotterdam erin. Twintig jaar later verhuist Boymans naar het Museumpark. Pas in de jaren 80 van de vorige eeuw wordt het Schielandshuis weer in oude luister hersteld. Initiatiefnemer van deze restauratie is de directeur van het Historisch Museum Rotterdam. Na vijf jaar restaureren wordt het nieuwe oude Schielandshuis in 1986 geopend.

Het Schielandshuis aan de Korte Hoogstraat in Rotterdam is een Rijksmonument. Als één van de weinige gebouwen in het centrum heeft het het bombardement overleefd. Tegenwoordig houdt Rotterdam Partners kantoor in het oude stadspaleis.

Station Delftsche Poort in 1860

Is het Parijs? Of misschien Berlijn? Nee, dit is Rotterdams eerste spoorwegstation, station Delftsche Poort. Het is in 1847 in gebruik genomen. Hiermee wordt Rotterdam aangesloten op het spoorwegnet. Op station Delftsche Poort komen de treinen vanuit Amsterdam aan. Dit station staat op de plek waar nu het Weena op het Hofplein uitkomt.

In 1877 wordt het tweede station Delftsche Poort in gebruik genomen. Dit is gebouwd vanwege de het doortrekken van de spoorlijn naar het zuiden. Het eerste Rotterdamse station is vanwege de ligging niet geschikt, het wordt gesloopt. Het tweede station Delftsche Poort raakt zwaar beschadigd in de meidagen van 1940. Opnieuw wordt er voor een nieuw station gekozen. Dat wordt het Centraal Station, dat iets westelijker komt te liggen. Rotterdam Centraal wordt in 1957 in gebruik genomen. Ook dit station is inmiddels vervangen. In 2014 opent (op dezelfde plek als het oude CS) koning Willem-Alexander het nieuwe Centraal Station van Rotterdam.

Bouw van het spoorviaduct aan de Binnenrotte in 1870

Wie herinnert zich nog het Luchtspoor door het centrum van Rotterdam? Vanaf de Hef loopt het spoor via het bovengrondse station Blaak over de Binnenrotte langs Hofplein naar het Centraal Station. Het Luchtspoor is gesloopt nadat de Willemspoortunnel in 1993 in gebruik is genomen.

Rotterdammers noemen het steevast het Luchtspoor, de officiële naam is Binnenrotteviaduct. Het is geopend in april 1877. Dit onderdeel van de treinverbinding tussen Amsterdam en Antwerpen is de enige spoorlijn in Nederland die dwars door een historische binnenstad is gebouwd. Bij het bombardement op Rotterdam van 14 mei 1940 raakt het Luchtspoor beschadigd. Het kan worden hersteld en al tijdens de bezetting rijden er weer treinen overheen.

Spoorbrug over de Maas in aanbouw in 1871

Zeg je in Rotterdam 'spoorbrug over de Maas' dan zullen veel mensen reageren met 'De Hef'. Maar het oorspronkelijke beweegbare deel van de spoorbrug over de Maas is geen hefbrug maar een draaibrug. Op de achtergrond is Feijenoord te zien, op het dan nog nauwelijks ontwikkelde Rotterdam-Zuid.

De spoorbrug is onderdeel van de treinverbinding van Amsterdam via Rotterdam naar het zuiden waar ook het Luchtspoor bij hoort. De spoorbrug ligt over de Koningshaven en krijgt dan ook de naam Koningshavenbrug. Dat is overigens ook de officiële naam van de Hef. De Koningshavenbrug wordt in 1877 in gebruik genomen. Zo'n vijftig jaar later is de draaibrug verouderd en beschadigd. Er wordt gekozen voor een nieuwe brug, een hefbrug. In 1925 start de bouw van deze nieuwe Koningshavenbrug, die in de volksmond al gauw De Hef gaat heten. Deze brug wordt in 1927 in gebruik genomen. Net als het Luchtspoor wordt De Hef overbodig door de Willemsspoortunnel.

Aanvankelijk zijn er plannen om De Hef net als het Luchtspoor te slopen. Uiteindelijk kiest Rotterdam ervoor de brug te houden. De Hef is in 2000 aangewezen als rijksmonument.

Zicht op Rotterdam vanaf de Laurenskerk in 1861

De Laurenskerk is al eeuwenlang een herkenningspunt in Rotterdam. De bouw van de kerk is in de 15e eeuw begonnen. In 1861 maakt fotograaf Flörke een serie foto's vanaf de toren. Op de foto hierboven kijkt hij naar het westen. Het water in het midden is de Coolvest met daaraan het Coolsingelziekenhuis. Rechts staat Molen De Hoop, links is de Waalse kerk aan de Hoogstraat te zien.

In de verte zien we geen bebouwing. Daar waar nu stadswijken liggen, is in 1861 nog weiland.

Villa Dijkzigt rond 1880

Tegenwoordig huist het Natuurhistorisch Museum in Villa Dijkzigt in Rotterdam. Het pand is halverwege de 19e eeuw gebouwd als woonhuis voor de Rotterdamse redersfamilie Van Hoboken. Vanuit de villa is er zicht op de Westzeedijk, vandaar de naam Dijkzigt. De Westzeedijk is in die tijd smaller en ligt een stuk lager dan nu.

De naam Dijkzigt wordt later overgenomen door het ziekenhuis dat naast de villa wordt gebouwd. Ook de wijk in die omgeving krijgt de naam Dijkzigt. De villa blijft tot 1924 bewoond door de familie Van Hoboken. Na het overlijden van Anthony van Hoboken jr. koopt de gemeente Rotterdam de villa en het landgoed. In 1930 trekt de Volksuniversiteit in Villa Dijkzigt. Verschillende verbouwingen, uitbreidingen en renovaties hebben ervoor gezorgd dat van het oorspronkelijk woonhuis niet veel meer intact is, maar het uiterlijk van Villa Dijkzigt met het torentje van toen is onmiskenbaar het gebouw van nu. Het Natuurhistorisch Museum zit sinds de jaren 80 in het pand. Villa Dijkzigt is sinds 1973 een Rijksmonument.

Bezoek president Paul Kruger aan Rotterdam in 1901

De president van de Zuid-Afrikaanse republiek Transvaal Paul Kruger brengt op 26 juni 1901 een bezoek aan Rotterdam. In een koets met aan zijn zijde burgemeester s'Jacob wordt hij door de stad gereden.

Het Rotterdamsch Nieuwsblad schrijft op 27 juni 1901: "Langs de hele intocht stonden mensen, dik de beide zijden van de straten vullend, onophoudelijk juichend en wuivend." Die menigte is ook te zien op de foto hierboven, die is gemaakt bij het station Beurs. Dat ligt in die tijd aan het Luchtspoor, ongeveer op de plek waar nu het ondergrondse station Blaak is.

De rijtoer van Kruger met s'Jacob gaat verder door de stad en komt onder meer langs het Noordplein. De officiële ontvangst van de Zuid-Afrikaanse president is op het stadhuis. In 1901 is dat te vinden aan de Kaasmarkt.

De Koningsbrug 'de brug met de vier leeuwen' in 1865

Er is in Rotterdam nog wel eens verwarring over de bijnaam 'brug met de vier leeuwen' of 'Vierleeuwenbrug'. De brug op bovenstaande foto is de enige echte.

De Koningsbrug over de Oude Haven is genoemd naar koning Willem III die de verbinding tussen Boompjes en Oosterkade opent in 1860. De beelden van de vier leeuwen bij de brug zijn Rotterdamse erfstukken. De stenen leeuwen komen van de in 1833 afgebroken Hofpoort. Dat is één van tien stadspoorten die Rotterdam heeft gehad. De Hofpoort wordt afgebroken omdat er meer ruimte voor het verkeer nodig is. Op de plek van de poort ontstaat het Hofpoortplein, dat later het Hofplein wordt.

De leeuwen van de Hofpoort worden opgeslagen en in 1860 bij de Koningsbrug geplaatst. Daar houden ze bijna honderd jaar de wacht. De brug moet na de watersnoodramp van 1953 het veld ruimen. De Maasboulevard wordt in de jaren na de ramp aangelegd en in februari 1960 start de afbraak van de Koningsbrug. Drie van de vier leeuwen krijgen een plek langs de Maasboulevard. De vierde verhuist naar de kazerne van het regiment verbindingstroepen in Ede ter herinnering aan hun inzet in Rotterdam tijdens de meidagen van 1940.

Eerste Petroleumopslag op Feijenoord in 1861

Aan het Zwanegat op Feijenoord is de Eerste Petroleumopslag te vinden. In vaten wordt het opgeslagen in het dan nog nauwelijks ontwikkelde Rotterdam-Zuid. Het Zwanegat bestaat nu niet meer. Ongeveer op die locatie ligt nu de Spoorweghaven. In 1865 neemt Pakhuismeesteren een petroleumopslag in gebruik op die plek. Een eeuw later fuseert Pakhuismeesteren met Blauwhoed tot Pakhoed. In 1999 ontstaat door een fusie van Pakhoed en Van Ommeren het bedrijf Vopak.

De HBS in de Witte de Wittestraat rond 1875

De Witte de Wittestraat ligt op de 'brandgrens'. Dwars door de bekende straat in het centrum van Rotterdam loopt de grens van het gebied dat door het bombardement en de daarop volgende branden is verwoest. De ene helft van de 'Witte de With' is oud, de andere helft komt uit de wederopbouwperiode na de oorlog.

Het pand waarin lange tijd de HBS voor meisjes is gevestigd, is oud. Het is gebouwd in 1872. Tegenwoordig is kunstinstituut Melly in het historische gebouw gevestigd. Het pand is een gemeentelijk monument.

Westersingel en de Eendrachtsweg rond 1865

Niet te vergelijken met de huidige Eendrachtsweg toch, deze foto uit 1865? Waar het nu een drukte van belang is met auto's, fietsers en ander verkeer, ligt de Westersingel er anderhalve eeuw geleden heel rustig bij. Rond 1850 is Rotterdam begonnen met het uitbreiden van de stad in westelijke richting. De Westersingel, de Westerstraat en het Westplein herinneren aan die uitbreiding, die onder de naam het Nieuwe Werk bekend staat.

De naam Nieuwe Werk wordt nog steeds wel gebruikt voor het Scheepvaartkwartier, de wijk die ontstaat door de uitbreiding van Rotterdam in die tijd. In de wijk zijn bijna honderd Rijksmonumenten te vinden.

Oudste foto van Rotterdam

De hele collectie Vroege Foto's van het Stadsarchief Rotterdam is voor iedereen online in te zien. Op de website vind je ook de oudste foto van Rotterdam die het archief heeft. Die foto is in 1849 gemaakt door de Britse amateurfotograaf en koopman John Sherrington.

Het is een foto van de voorgevel en de restanten van het huis van Hendrik Rochussen aan de Leuvehaven. Hendrik Rochussen is een rijke zeepfabrikant en vader van de schilder Charles Rochussen. Zijn woning stort in na een grote brand op 13 mei 1849 bij de Stoom-suikerraffinaderij Tromp en Co aan de Leuvenhaven. Door de branden worden 28 huizen en een aantal pakhuizen verwoest.

Deze foto wordt zorgvuldig bewaard op een temperatuur van vier graden. "Voor deze foto geldt dat hij eigenlijk niet aan licht bloot gesteld mag worden", vertelt Engelien de Ruijter van het Stadsarchief. Het origineel wordt dan ook maar zelden tevoorschijn gehaald. Maar de digitale versie is voor iedereen beschikbaar.