Waarom racistisch? Is het strafbaar? 5 vragen over de neonazistische teksten op de Erasmusbrug
Tijdens de jaarwisseling verschenen minutenlang verschillende teksten verticaal op de witte pyloon van de Erasmusbrug in Rotterdam. 'Vrolijk blank 2023', 'white lives matter', maar ook een website met expliciet nazistisch gedachtegoed. Waarom worden deze woorden racistisch genoemd? Zijn de teksten strafbaar? We geven antwoord op 5 vragen over de projectie op de brug.
Waar kwam het vandaan?
Dat is nog altijd onduidelijk, al zijn er wel steeds meer aanwijzingen. Mark Rouwenhorst van JMR, de organisatie van het Nationale Vuurwerk, heeft geen goed woord over voor de projectie. Aan het begin van de avond was er nog 'gelukkig nieuwjaar' en 'beste wensen' op de brug te zien. De organisatie van het vuurwerk stond er even naar te kijken, maar sloeg er op dat moment verder weinig acht op. Het leek uit een woontoren op de Wilhelminapier te komen. "Het moet een goede laser zijn geweest, zoals bij evenementen wordt gebruikt. Je koopt dat niet zomaar in de winkel."
Er moet een laptop met speciale software aan zijn gekoppeld om zo een soort lichtkrant te maken. Omdat de teksten eerder op de avond onschuldig waren en het voor de tv-uitzending weinig consequenties zou hebben, is er verder niet op gelet. "Met vuurwerk bij de brug had zo'n laser geen effect gehad", weet Rouwenhorst. De show, die werd geannuleerd vanwege de weersomstandigheden, was ook grotendeels vanaf de oostkant van de stad geweest en zou vooral van die kant worden gefilmd. De projectie kwam vanaf de westkant van de brug.
Wat stond er?
Teksten die werden geprojecteerd waren 'vrolijk blank 2023', 'white lives matter', 'Zwarte Piet deed niets verkeerd', en de zin 'We must secure the existence of our people and a future for white children'.
Uit beelden die een NRC-journalist van een buurtbewoner kreeg, blijkt maandag dat er ook een nazistische website werd geprojecteerd met de woorden 'Word lid'. Die website, naar een gelijknamige nazi-propaganda documentaire uit 2017, gaat helemaal over de complottheorie dat de Joden aan de macht zijn en dat in de oorlog de 'verkeerde vijand' is verslagen. Joden worden parasieten genoemd en er wordt op de site gesproken over 'The Jewish Problem'. Op de site staan ook links naar verschillende extreemrechtse, neonazistische groeperingen over de hele wereld, speeches van Hitler en nazistische boekhandels.
Wat betekent het?
De zin 'white lives matter' (vertaald: witte levens doen ertoe) is in Amerika bedacht als reactie op de woorden 'black lives matter'. Die woorden kwamen voort uit protesten in Amerika tegen politiegeweld tegen zwarte mensen. De boodschap erachter is dat de levens van zwarte mensen even waardevol zouden moeten zijn als die van anderen.
'White lives matter' was een reactie daarop vanuit neonazistische en zogenoemde white supremacy (vertaald: blanke overheersing) groepen zoals de Ku Klux Klan en de Aryan Renaissance Society. White supremacists vinden witte mensen superieur en willen hun land ontdoen van mensen van kleur. Ze noemen zichzelf vaak met trots racistisch.
Uit diezelfde hoek komen de ook geprojecteerde woorden 'We must secure the existence of our people and a future for white children'. Vertaald: we moeten het voortbestaan van onze mensen en de toekomst van witte kinderen beschermen.' Deze tekst is een bekend symbool bij rechtsextremisten en neonazi's, vaak gecombineerd met de letters '88', codetaal voor 'Heil Hitler'. De schrijver van de tekst, David Lane, was een leider van de Ku Klux Klan en de neonazistische terreurorganisatie The Order. Hij stierf in de gevangenis nadat hij tot 190 jaar gevangenisstraf was veroordeeld voor ernstig racistisch geweld.
Is het racistisch?
Racisme is de opvatting dat mensen met een bepaalde huidskleur beter zouden zijn dan mensen met een andere kleur en daarom ook anders behandeld horen te worden. 'White lives matter' en de veertien woorden van David Lane komen direct van neonazistische groeperingen. De veertien woorden komen sterk overeen met passages uit Mein Kampf. Over de herkomst van die zin kun je niets anders zeggen dan dat het specifiek bedacht is en gebruikt wordt door mensen die mensen van kleur als minderwaardig zien en daar ook met geweld van af willen. Leuzen van mensen of organisaties die streven naar gewelddadige overheersing door witte mensen, zoals neonazi's of de Ku Klux Klan, zijn precies wat het woord racisme betekent.
De Rotterdamse organisatie tegen discriminatie RADAR is zeer verontwaardigd over de leuzen en maakt zich zorgen. RADAR is bang dat veel Rotterdammers zich door de actie onveilig voelen. RADAR legt ook uit waarom 'white lives matter' niet zo onschuldig is als het kan lijken. "Bij Black Lives Matter wordt nooit gezegd dat witte levens er niet toe doen. Alle levens doen ertoe, maar zwarte mensen en mensen van kleur worden vaker achtergesteld of zijn vaker slachtoffer – bijvoorbeeld van politiegeweld. De boodschap Black Lives Matter benadrukt daarom dat zwarte levens er óók toe doen."
Is het strafbaar?
Paul Verweijen, partner van Cleerdin & Hamer advocaten in Rotterdam, meent van wel. Hij denkt dat een rechter twee kanten op kan redeneren. "Enerzijds zou je kunnen zeggen dat het alleen maar gaat over dat witte levens ertoe doen en dat dus de uitlatingen niet gericht zijn op het beledigen van een groep mensen of het aanzetten tot haat", zegt hij.
Aan de andere kant weet Verweijen dat de Hoge Raad, de hoogste rechter van ons land, al vaker geoordeeld heeft dat de uitlatingen op zichzelf niet direct beledigend hoeven te zijn, maar dat het gaat om de context waarin die worden gedaan. "Ook blijkt uit meerdere uitspraken dat de rechter mag kijken naar welke groeperingen eerder bepaalde uitlatingen hebben gedaan. ‘White lives matter’ is ontstaan als reactie op de black-lives-matterprotesten door groepen die zich voornamelijk zo niet louter bezighouden met het verspreiden van extreemrechts gedachtegoed."
Degenen die hier achter zitten zullen dat dondersgoed weten
"De tekst ‘We must secure the existence of our people and a future for white children’ komt regelmatig terug in extreemrechtse propaganda en is zelfs teruggevonden op wapens bij het plegen van terroristische delicten", weet Verweijen. "David Lane wilde door middel van geweld een volledige blanke staat realiseren. Degenen die hier achter zitten zullen dat dondersgoed weten, want die tekst komt niet uit het niets natuurlijk."
Dan de tekst over zwarte piet. "Het is feit van algemene bekendheid dat veel zwarte mensen dit door het slavernijverleden als beledigend ervaren. Als dit allemaal in samenhang wordt bezien, kun je heel goed bepleiten dat met deze teksten de suprematie van het blanke ras is bepleit en dat bijvoorbeeld zwarte mensen in diskrediet worden gebracht, omdat je daarmee impliciet zegt dat zij dus minderwaardig zijn", zegt Verweijen. "Een dergelijke redenering heeft de rechtbank Den Haag eerder gevolgd in een zaak waarin een verdachte op straat stickers plakte met daarop White Power en een Keltisch kruis. Je kan daarnaast goed bepleiten dat degenen die hiervoor verantwoordelijk zijn de kans hebben aanvaard dat mensen hierdoor worden beledigd."
Wat verder nog van belang is, is of iets bijdraagt aan de maatschappelijke context, bijvoorbeeld om een discussie aan te zwengelen. "Maar dat is moeilijk te beargumenteren. Het doel lijkt toch vooral polarisatie en daarnaast is het hoe dan ook onnodig grievend dat op deze manier te doen."
Dat white lives matter exact hetzelfde is als black lives matter gaat er ook bij de advocaat niet in. "Dat slaat natuurlijk als een tang op een varken, want zwarte mensen worden in tegenstelling tot witte mensen al vele honderden jaren geconfronteerd met institutioneel racisme. Ik noem bijvoorbeeld het slavernijverleden, maar ook meer recent het toeslagenschandaal en het onderzoek dat recent uitkwam waaruit blijkt dat sprake is van institutioneel racisme op het ministerie van Buitenlandse Zaken."
De uitleg van advocaat Paul Verweijen kwam voordat duidelijk werd dat er ook een neonazistische website werd geprojecteerd op de brug.