Viroloog Marion Koopmans deelt haar levensverhaal en geeft stukje privéleven prijs: 'Ik hoop dat mensen iets meer begrip hebben'

Bijna drie jaar lang staat ze in de spotlights. Het coronavirus heeft van Marion Koopmans een bekende Nederlander gemaakt, maar het duiden van de ziekte en de pandemie leidde ook tot aanvallen op haar en haar persoonlijke omgeving. Wie is die in Limburg opgegroeide wetenschapper van het Erasmus MC? Welke weg legde ze af en hoe kreeg zij inzicht in de wereld van de virussen? Dat en meer wordt beschreven in een biografie van de hand van zoon Mischa.

Eigenlijk stond het hoofd van de viroloog helemaal niet naar een boek. "Ik had het veel te druk. Maar toen Mischa voorstelde om het te schrijven, werd het anders. Hij had weliswaar geen ervaring, maar ik had wel stukken die hij voor zijn studie schreef gelezen. Toen zag ik dat hij prachtig kon schrijven."

Het boek, dat volgende week verschijnt, leest als een filmscript. Het laat ons kennismaken met een Limburgs meisje (geboren in 1956) dat opgroeit in de omgeving van Venlo, in een tijd dat elk dubbeltje telt. Ze wordt in de jaren '60 geïnspireerd door de televisieserie Daktari. De serie draait om een dierenarts in Oost-Afrika. Koopmans: "Ik moest het Mischa uitleggen. Het ging over problemen die aan de hand waren met dieren. Ik was wel gefascineerd door de serie."

'Zo'n meisje moet talen doen'

De passie is gevonden. Om dierenarts te worden, moet je op het gymnasium vakken als biologie, scheikunde en natuurkunde volgen. Maar op school dachten ze daar anders over. "Het advies was: 'Zo'n meisje moet talen doen'." Gelukkig springt moeder Koopmans in de bres en gaat Marion de bètarichting op. Met dat diploma kan ze ook instromen in de opleiding dierengeneeskunde in Utrecht.

Ze neemt tijdens die studie een tussenjaar en reist naar de Verenigde Staten en Mexico. Daar ziet ze ook hoe dieren kunnen worden verwaarloosd. Koopmans is erbij als een dier in een dorp wordt geslacht en ziet hoe de dorpelingen elk deel van het dier gebruiken. Later in India wordt ze geconfronteerd met de centrale rol van de koe.

"Op dat moment sta je er niet bij stil. Achteraf zeg je, er zat een soort van rode draad in. Daar heb ik een aantal dingen van geleerd die later terugkwamen in mijn carrière. Die ervaringen bepalen ook hoe je je ontwikkelt", legt ze uit.

Naar Wuhan

Die ervaring en het observeren en analyseren, neemt ze later ook mee als ze terechtkomt op de 'crimescene' op de markt in het Chinese Wuhan, waar het coronavirus vermoedelijk z'n oorsprong had. "Zo hebben we het boek ook willen schrijven. Hoe weet je wat weet? Door alles wat ik heb gedaan. Zo hebben we ook bepaald om het boek op te bouwen."

Het boek schrijven gebeurt tijdens de coronatijd. De dagelijkse praktijk van het leven in de pandemie beschrijft Mischa in het boek met pakkende voorbeelden uit zijn dagelijkse realiteit. Het verzamelen van de info voor de hoofdstukken deed hij onder meer via Zoom-gesprekken met zijn moeder. Marion: "Ik vertelde wat ik me herinnerde. Mijn man en ik gingen ook dingen nazoeken, want sommige zaken weet je niet meer precies. Mischa kwam geregeld terug met vragen om dingen te snappen. Hij neemt als een goede nakomeling ook niet alles zomaar van mij aan. 'Heb je het opgeschreven dan?' vroeg hij weleens om het te checken."

"Hij vond de jeugdverhalen leuk", vervolgt Koopmans. "Hij kreeg er een beeld bij, ook door de verhalen van opa en oma die nog leven. Hij heeft een goede fantasie, waarin hij mij in die tijd kan zien rondlopen. Mischa schrijft filmisch, dat vindt hij leuk." Een paar anekdotes sprongen hem in het oog. "Hij vond het bijvoorbeeld heel leuk om te horen dat ik in mijn studietijd van feesten hield."

Doorgeven aan de volgende generatie

Een biografie schrijven betekent ook een stuk van je privéleven prijsgeven. "Een boek moet ook een beetje leuk zijn. Dat geef je uit handen aan je zoon en die wil ook anekdotes. Doorslaggevend was het idee dat je het samen doet, met iemand van een volgende generatie. Dat je doorgeeft hoe wetenschappelijke kennis tot stand komt."

Op die manier hoopt Marion een ander beeld te schetsen. "Je realiseert je dat er twijfel over wetenschap is en dat mensen de indruk hebben dat je iets aan het verzinnen bent. Dit is een mogelijkheid om te laten zien waarom ik denk er iets vanaf te weten. Ik verzin het niet ter plekke. Het is gebouwd op een hoop ervaring."

Zo komt ze in het boek naar voren. De wetenschapper die via Atlanta en het RIVM uiteindelijk als opvolger van Ab Osterhaus in het Erasmus MC belandt. Een gedreven vrouw, die het op de werkvloer niet moet hebben van individualisme en competitie, maar die ook zoekt naar manieren om via samenwerking tussen collega's doelen te bereiken.

'In je eentje kun je niet het verschil maken'

"Dat hebben we tijdens de pandemie kunnen zien. In je eentje kun je niet het verschil maken. Je hebt elkaar en elkaars expertise nodig. In de wetenschap kun in je uppie briljante dingen doen. Die types moet je ook hebben. Maar je moet ook op zoek naar verbinding door elkaar vanuit andere invalshoeken te bevragen. Dat zet aan tot denken. Zo ontstaan nieuwe ideeën."

Marion Koopmans hoopt ook dat corona de verantwoordelijke mensen heeft geleerd om bijtijds keuzes te maken. Dat voorbereid zijn (in het Engels preparedness) is ook verweven in het inmiddels in Rotterdam geopende Pandemic & Disaster Preparedness Center. Maar met het openen van de deuren is nog lang niet alles geregeld. Daarvoor zijn langdurende geldstromen nodig.

In het boek beschrijven moeder en zoon het heel beeldend. Daarin gaat het over een brandweerwagen die nog moet worden gebouwd als de brand al is uitgebroken. Dat wachten irriteert. "Zoals tijdens de pandemie, toen we nog een subsidieaanvraag moesten schrijven om geld voor onderzoek naar de oplossing aan te vragen. Bizar!"

'Kans is groot dat we in het oude vervallen'

Onder meer daarom heeft Koopmans zelf een deel van de 2,5 miljoen euro die ze kreeg als winnaar van de Stevinpremie in het onderzoek gestoken. "De kans is groot dat we na de pandemie weer in het oude vervallen", waarschuwt de viroloog. "We gaan echt nog proberen stevige financiering voor een flink aantal jaar te vinden, zodat ook de volgende generatie er mee aan de slag kan. Als adviseur van een internationale groep financiers hoop ik te bereiken dat er straks een gezamenlijke pot is die we kunnen gebruiken als het bloedspoed is."

Koopmans heeft tijdens corona hard moeten werken. Iets wat ze niet schuwt. Hooguit vijftien dagen in een jaar heeft de pandemie niet centraal gestaan. Daarnaast heeft het ook persoonlijk een grote impact op haar leven gehad. Tegenstanders van de aanpak gingen niet alleen op sociale media de strijd aan, maar bezochten de viroloog ook in haar privéomgeving.

'Waarom duurt het zo lang totdat we testen of vaccins hebben?'

In het boek gaat het zijdelings over die gebeurtenissen. "We hebben het er expliciet over gehad. Ik wil het ook benoemen, omdat je er iets mee moet. Het zijn vervelende dingen, die erbij horen, waar ik van alles van vind, maar het mag niet de hoofdtoon voeren."

Het boek is ook bedoeld om uit te leggen wat Koopmans wil. "Ik hoop dat de mensen na het lezen van het boek iets meer begrip hebben voor hoe wetenschappelijke kennis tot stand komt. Dat het niet zo simpel is. Dat dingen soms gaan zo als ze gaan." Daarbij hoopt ze antwoord te kunnen geven op vragen. "Waarom duurt het zo lang totdat we testen of vaccins hebben? Wat zijn de issues en afwegingen? En: wat is het mooie van wetenschap?"

Volgend jaar september hoopt de viroloog 67 jaar te worden. Een mooie leeftijd om met pensioen te gaan. Tenminste, ze beschouwde het vroeger als het moment om ook andere dingen te gaan doen. "Ik ga door. Ik heb een aantal projecten die een aantal jaren doorlopen, waarin ik jonge onderzoekers wil begeleiden. In welke vorm of hoe lang ik als afdelingshoofd aanblijf, is nog niet bekend. Ik heb er nog te veel lol in."