Sinds het verbod op 4-FA is het aantal gebruikers van de drug fors afgenomen. Maar dit komt slechts deels door het verbod; het slechtere imago speelt ook een belangrijke rol.
Zo kwamen er op het hoogtepunt van het festivalseizoen (juni) in 2016 ruim tweehonderd mensen hun 4-FA checken bij een Trimboslab. Een jaar later waren dat er niet eens 75, melden het Trimbos-instituut en het Bonger Instituut na onderzoek.
De partydrug, ook wel 4-FMP of flux genoemd, werd in mei aan de opiumlijst toegevoegd, en was dus officieel verboden in Nederland. Eerder kwamen er al verschillende berichten over de gezondheidsrisico's naar buiten. Klachten variëren van lichte en ernstige hoofdpijn tot hersenbloedingen en hartproblemen. Vermoedelijk zijn er ook mensen na gebruik van het middel overleden.
"Het middel is deels minder populair geworden", zegt onderzoeker Ton Nabben, die met gebruikers van 4-FA sprak. "Niet per se omdat het is verboden, maar door de discussies over risico's. Een deel van de gebruikers is voorzichtiger geworden, of helemaal gestopt."
Toch heeft het verbod wel invloed gehad op de beschikbaarheid van de drug. "De gebruikers die ik sprak zeiden dat het moeilijk was om aan 4-FA te komen na het verbod", zegt Nabben. "De webwinkels verkochten het niet meer, en ik heb niet de indruk dat het in Nederland werd gemaakt. Er zijn dus clubjes die het importeren uit het buitenland, en die houden heel goed in de gaten wat wel en niet mag."
Nathalie (niet haar echte naam) kon vanaf juli niet meer aan 4-FA komen. "Mijn dealer had het niet meer. Toen heb ik rondgezocht, maar andere dealers konden het ook niet meer leveren. 'Niemand maakt het meer', kreeg ik steeds te horen."
"Toevallig sprak ik laatst een vriend die nog een voorraadje had liggen van afgelopen zomer. Ik heb van hem nog eentje gekocht, en ik ben van plan hem deze vrijdag te nemen."
In augustus zocht NOS op 3 contact met meerdere dealers. De meeste dealers die wij spraken konden de drug toen niet leveren. Degenen die dat nog wel konden, hadden meestal de prijzen verhoogd.
"Ondanks de waarschuwingen en het verbod blijft er een substantiële groep die het een interessant middel vindt", zegt Nabben. "Ik heb geen onderzoek naar de prijzen gedaan, maar heb er wel gebruikers over gehoord. Waar schaarste is en de vraag blijft, gaat de prijs omhoog."
Van die schaarste hadden Bas en Dennis (beide 18, niet hun echte namen) geen last. "Onze dealer kan het nog steeds gewoon leveren", zegt Bas. De laatste keer dat ze 4-FA gebruikten was een maand geleden.
"Ik weet niet waar de dealer het vandaan haalt, maar bij smartshops kun je het vast onder de toonbank krijgen", zegt Bas. "Of je bestelt het onder een andere naam."
Nathalie, Bas en Dennis horen bij de groep die Nabben 'believers' noemt. "Dat zijn de gebruikers die ondanks de bekendgeworden risico's bij 4-FA zijn gebleven. Voor hen is het vaak een ideaal middel, met een prettigere high dan bijvoorbeeld xtc."
Dat wil niet zeggen dat de believers nooit slechte ervaringen met de drug hebben gehad, zoals hoofdpijn of slapeloze nachten. "Maar een negatieve ervaring betekent niet dat je er meteen mee stopt. Als iedereen met een kater zou stoppen met drinken, zou er niet veel alcohol overblijven."
"Ik heb zelf nooit slechte ervaringen gehad door 4-FA", zegt Dennis. "Het is niet een drug die je neemt om helemaal wappie te gaan: je bent veel scherper dan wanneer je bijvoorbeeld xtc gebruikt. Ik gebruik het alleen op feesten, dan wil je er ook nog wat van meekrijgen."
De jongens keken niet anders naar de drug toen het op de opiumlijst kwam. "Ik dacht sowieso al dat het verboden was", zegt Bas. "Dat nieuws over hersenbloedingen vond ik ook niet zo erg. Het blijven harddrugs, dus je weet wel dat het slecht voor je is."
Het is een nieuwe drug, dus je kent de langetermijneffecten nog niet.
"Meerdere mensen in mijn omgeving zijn wel bang geworden", zegt Nathalie. "Ik schrok zelf ook wel, maar ik had een wat dubbel gevoel. Ik heb het al zo vaak gebruikt, en ik heb nooit slechte ervaringen gehad. Maar het is ook een heel nieuwe drug, dus je kent de langetermijneffecten nog niet."
Nathalie denkt dat vooral mensen die nog nooit 4-FA hebben gebruikt zijn afgeschrikt. "Als je het toch nog nooit hebt gedaan, blijf dan bij wat je kent. Als je gaat experimenteren, dan kun je dat net zo goed doen met iets waar je geen hersenbloeding van zou kunnen krijgen."
Volgens Nabben is het niet zo dat er nu in totaal minder drugs worden gebruikt. "De 4-FA-gebruiker is bijna altijd een xtc-gebruiker, die soms afwisselt of helemaal is overgestapt."
"Xtc blijft na cannabis de meest populaire drug in Nederland. Van die gebruikers heeft 4-FA tussen 2013 en 2016 een deel afgesnoept. Degenen die nu zijn afgeschrikt gaan waarschijnlijk terug naar xtc."
Kan de drug ooit weer mainstream worden? "Dat is koffiedik kijken", zegt de onderzoeker. "Nieuwe drugs komen en gaan. Maar als je kijkt hoe snel 4-FA populair is geworden, zou het zomaar kunnen."
