Huizen schoonmaken via Helpling, eten bezorgen via Deliveroo of mensen vervoeren via Uber. Voor veel jongeren is het een ideaal bijbaantje. "Je kan zelf bepalen wanneer je werkt", geeft een 23-jarige bezorger bij UberEATS aan. "Die flexibiliteit is mooi." En zo denken meer jonge mensen erover. Maar er zitten ook nadelen aan die flexibiliteit.
De online werkplatforms zijn populair. Niet alleen neemt het aantal platforms de laatste tijd in rap tempo toe, ook zijn er steeds meer mensen die werken of ooit hebben gewerkt voor een platform. Uit onderzoek van TNO in 2016 blijkt dat een op de acht Nederlanders wel eens geld heeft verdiend via een dergelijk platform. Dat zijn bijna 1,4 miljoen mensen.
De platforms bemiddelen tussen enerzijds de werker en anderzijds de klant. De werkers zijn vaak zelfstandigen (zzp'ers). Neem bijvoorbeeld Uber. Dat platform bemiddelt tussen de werker die een taxirit aanbiedt en de klant die een ritje wil. Slimme computers brengen de twee partijen met elkaar in contact. Uber bepaalt nog wel enkele voorwaarden, zoals het tarief. Maar het is de vraag of Uber dat eigenlijk wel mag bepalen voor zzp'ers.
"Wanneer een platform allerlei regels oplegt aan een Uber-chauffeur bijvoorbeeld, dan is er geen ruimte voor vrij ondernemerschap", legt Ruben Houweling uit, bijzonder hoogleraar Arbeidsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. "Uber bepaalt onder andere het loon en de routes, dat gaat best wel ver. Het neigt dan naar een arbeidsrelatie, waarbij die chauffeur een arbeidscontract hoort te krijgen."
Maar er is ook nog een ander probleem: de sociale zekerheden. Zzp'ers moeten zelf een verzekering regelen, en hebben geen recht op vakantiegeld, vakantiedagen of pensioen. Veel jonge mensen die voor een platform werken weten dat niet, terwijl het werk van bijvoorbeeld bezorgers best wat risico s met zich meebrengt. "Ik rij met een scooter door Amsterdam, waar het altijd mega-druk is", vertelt de bezorger. "Maar ik zou eigenlijk niet weten of ik wel ben verzekerd als ik een ongeluk krijg."
En daarin is hij niet de enige. Er klinkt dan ook veel kritiek op de nieuwe ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Minister Asscher van Sociale Zaken noemde het bijvoorbeeld een "slechte zaak" toen Deliveroo aankondigde alle bezorgers in loondienst geleidelijk te vervangen door zzp'ers. Volgens hem schuiven de platforms hun risico's af op jonge mensen, die niet goed weten wat de gevolgen zijn als ze geen verzekering hebben. Het ministerie van Sociale Zaken onderzoekt nu de juridische haken en ogen van platformarbeid.
Volgens de directeur van Deliveroo hebben zijn bezorgers juist voordelen als zzp'ers. Ze zouden meer verdienen én meer vrijheden hebben. Ook wordt er voor hen een collectieve aansprakelijkheidsverzekering afgesloten, dus helemaal onverzekerd zijn ze niet. Als een bezorger een ongeluk krijgt met z'n fiets of scooter, draait hij niet zelf op voor de kosten.
"Dat is natuurlijk gek", zegt Maurice Limmen, voorzitter van vakbond CNV. "Als jouw bezorgers écht zelfstandig zijn, dan zou je helemaal geen verzekering afsluiten - grote onzin dus. Bovendien dekt zo'n verzekering lang niet alles. Ze dwingen mensen om zzp'er te worden, terwijl mensen behoefte hebben aan zekerheid. Zulke platformen moeten hun werkers gewoon in dienst nemen, zoals ieder ander bedrijf dat z'n werknemers regels oplegt."
Volgens de vakbond zijn de hoge kosten de échte reden voor platforms om over te gaan op een zzp-constructie. Ze hoeven dan namelijk geen dure verzekeringen voor hun werknemers te betalen. Neem bijvoorbeeld weer Uber. Als een chauffeur een dag ziek is of arbeidsongeschikt raakt, dan betaalt Uber niets. Terwijl een taxicentrale mensen in dienst heeft en zieken dus moet doorbetalen.
Sommige deskundigen zijn bang dat we door platformarbeid terug in de tijd gaan. "Natuurlijk moet je innovatie nooit tegengaan", zegt Houweling. "Maar we moeten ons wel bewust zijn van de nieuwe ontwikkelingen, waardoor meer mensen zullen werken voor minimumlonen zonder sociale zekerheden. Als we niet blijven opletten, zijn we zo terug in de periode voor de industriële revolutie."