Vrede in Syrië, gaat het ooit lukken? De internationale gemeenschap wil dat Assad en de oppositie uiterlijk op 1 januari met elkaar om de tafel gaan. Tegelijkertijd moet er een wapenstilstand ingaan.
Maar achter de schermen, op lokaal niveau - in Syrië zelf - wordt al veel langer onderhandeld. Dat doet de Nederlandse onderhandelingsadviseur Jeffrey Jonkers. Hij zit aan tafel met lokale milities en regeringsvertegenwoordigers, maar ook met Islamitische Staat.
Gevangenen ruilen
Jonkers adviseert een netwerk van 50 burgeronderhandelaars, dat ontstond toen Syrische activisten merkten dat ze tegen veel interne, lokale problemen aanliepen. "Het zijn heel verschillende mensen: er zit een arts bij, een imam, een leraar, maar ook een cartoonist. In hun gemeenschap worden ze stuk voor stuk gezien als vertegenwoordiger, die voor hun belangen opkomt."
De onderhandelingen gaan bijvoorbeeld over lokale wapenstilstanden, uitwisseling van gevangenen en mensenrechtenschendingen, maar ook over een dorp dat weer moet worden aangesloten op een elektriciteitsnetwerk.
Je kan IS gewoon bellen hoor, ze hebben een uitstekend pr-kantoor
Jonkers werkt vanuit Turkije, maar reist regelmatig af naar Syrië voor onderhandelingen. "Soms vragen groeperingen zelfs expliciet of 'die Europeaan ook kan komen'. Ik ben echt iemand van buiten, dat vinden ze dan fijn. Een soort neutrale factor."
Met IS in gesprek
En dan zit je ineens aan tafel met IS? "Ja, dat kan gebeuren. Die kun je gewoon bellen hoor. IS heeft een uitstekend pr-kantoor." De terreurorganisatie komt overigens alleen zelf onderhandelen als ze de absolute baas zijn in het gebied waar de onderhandeling plaatsvindt, zoals nu bijvoorbeeld in Raqqa.
Anders sturen ze iemand die ze vertrouwen. "Je praat dan dus niet met een IS'er, maar met een ambassadeur van IS. Die zit dan met een telefoon aan zijn oor aan de onderhandelingstafel."
Terroristische groepen zijn volwassen en machtiger geworden. Het is niet realistisch om niet met ze te praten.
'Terroristische groepen zijn volwassen geworden'
Praten met een terroristische organisatie als IS, moet je dat willen? Ja, vindt Jonkers. "Je moet wel. Terroristische groepen zijn volwassen en machtiger geworden. Het is niet realistisch om niet met ze te praten. Als je iets gedaan wil krijgen, moet je ze als groep serieus nemen."
Enkel negeren en bombarderen is dus niet de oplossing, denkt hij. "IS heeft land, al-Qaida heeft grondgebied. Het zijn absoluut geen partners, geen vrienden van ons. Ze moeten niet erkend worden als staat, maar je moet ze wel herkennen als partij die meedoet. De enige manier om iets te bereiken en toegang tot ze te krijgen is door met ze in gesprek te gaan. Er is een dialoog nodig, om ze uiteindelijk weg te krijgen."
Trainen en coachen
Jonkers traint en coacht de burgeronderhandelaars van het netwerk. "Je zet een strategie uit, bedenkt wat ze kunnen aanbieden aan andere groepen zodat ze hun zin krijgen."
De burgeronderhandelaars zitten verspreid over heel Syrië, vertelt Jonkers "Maar ook in vluchtelingenkampen in Turkije, Libanon en Jordanië zitten er mensen uit het netwerk. De problemen en conflicten die in Syrië spelen gaan in die grote kampen buiten de landsgrenzen van Syrië natuurlijk gewoon door."
En het blijft niet bij 'kleinere', lokale onderhandelingen: de VN heeft het burgernetwerk onlangs gevraagd of het wil adviseren in het internationale onderhandelingsproces.
Gelukkig ben ik over het algemeen vrij veilig: lokale mensen zorgen ervoor dat ik veilig ben als hun ‘gast’.
'Niet de juiste partijen aan tafel'
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken, John Kerry, denkt dat een staakt-het-vuren in Syrië mogelijk is op 1 januari. "Ik denk dat dat te ambitieus is. Op dit moment zitten er niet de juiste partijen aan de onderhandelingstafel."
"In Syrië woedt geen oorlog tussen verschillende staten, maar tussen heel veel verschillende groepen. En het overgrote deel van die groepen, zit niet aan tafel bij deze Syrië-gesprekken. Vrijwel de gehele oppositie bijvoorbeeld."
IS is het grotere conflict
"In het beste geval schuift de oppositie binnenkort aan, zoals het plan is, en bereiken ze een staakt-het-vuren met de regering van Assad", vervolgt Jonkers. "Dat kan. Maar het grotere conflict, the elephant in the room, dat is het conflict in Syrië met IS. Daar wordt eigenlijk niet over gesproken. Er is eigenlijk geen idee hoe dat moet worden opgelost."
Gevaarlijk werk, dat is het zeker, onderkent Jonkers. "Ik werk nu tien jaar in oorlogsgebieden, en er zijn zo nu en dan momenten dat je je wel afvraagt 'waarom ben ik hier?'. Maar gelukkig ben ik over het algemeen vrij veilig: lokale mensen zorgen ervoor dat ik veilig ben als hun ‘gast’."