Mailwisselingen tussen Nieuwsuur en de ministeries van Algemene Zaken & VWS
Vragen Nieuwsuur
Beste [naam woordvoerder],
Voor Nieuwsuur hebben wij onderzoek gedaan naar de Nederlandse corona-aanpak en deze binnen het perspectief van de strategieën in andere noordwest-europese landen geplaatst. Wij hebben interviews afgenomen met de WHO, de ECDC, verschillende hoofdadviseurs in buurlanden en de betrokken adviseurs in Nederland. Ook hebben wij uitgebreid onderzoek gedaan naar het handelen van andere Europese landen, hun persconferenties, beleidsstukken en het specifieke besmettingsniveau en ziekenhuisopnames door de tijd heen bestudeerd. Graag willen wij demissionair premier Rutte een aantal vragen voorleggen in het kader van wederhoor.
Wij ontvangen graag zo spoedig mogelijk een reactie, uiterlijk vóór aanstaande vrijdag 14:00. De Groene Amsterdammer zal ook een uitgebreid artikel publiceren op basis van onze research en vrijdagmiddag gaat de tekst naar de drukker.
Met vriendelijke groet,
Jop de Vrieze en Milena Holdert
VRAGEN NIEUWSUUR
· Rutte heeft meermaals gezegd dat de Nederlandse corona-aanpak van 'maximaal controleren' (zorgen dat zorgcapaciteit niet overbelast raakt en beschermen van kwetsbaren) dezelfde is als de meeste Europese buurlanden, waaronder Denemarken en Duitsland, terwijl uit ons onderzoek blijkt dat Denemarken en Duitsland aanvánkelijk op dezelfde strategie van Nederland zaten, maar vanaf eind maart 2020 een aanpak zijn gaan volgen om het virus zoveel mogelijk omlaag te duwen, vérder dan wat de ic-capaciteitslijn aan zou kunnen. Niet naar nul, niet eliminatie, maar de ambitie ging veel verder dan de ziekenhuiscapaciteitslijn. Daarom hebben zij hun testcapaciteit en bron en contactonderzoek opgeschaald, en troffen zij vanaf de zomer lockdown-achtige maatregelen als de besmettingen weer exponentieel begonnen te stijgen - ook als dit alleen onder jongeren was en er nog relatief weinig ziekenhuisopnames waren. Nederland heeft geen vergelijkbare indam-aanpak opgezet. Sturen op zorgcapaciteit is leidend geweest in het beleid. Zo blijkt uit de praktijk, uit de communicatie, en zo bevestigen ook Diederik Gommers en Ernst Kuipers. Waarom is Nederland niet van strategie veranderd, maar bleef de strategie 'maximaal controleren' met steeds dezelfde pijlers (zicht op het virus, zorgcapaciteit, kwetsbaren beschermen)?
· Waarop baseert Rutte dat de Nederlandse aanpak dezelfde is als die van Duitsland en Denemarken?
· Nederland heeft meermaals gezegd dat het moeilijk was om aan materiaal voor testen te komen, en dat het bron en contactonderzoek niet van de grond kwam door organisatorische problemen. Maar Sjaak de Gouw stelt in april 2020 dat Nederland een andere strategie heeft dan die van Duitsland. Ook blijkt uit uitlatingen van hoofdadviseur Van Dissel, op wiens adviezen het kabinet zich baseerde, dat hij weinig zag in een indam-aanpak van corona door middel van testen en traceren. Wel om zicht op het virus te houden, maar niet om het in te dammen naar een laag niveau. Wat is daarop uw reactie?
· Ook concludeert de Rekenkamer dat Nederland de beschikbare testcapaciteit niet heeft benut. Nederland wees aanbiedingen van universiteiten en studenten om te helpen bij het bron- en contactonderzoek om een indam-aanpak mogelijk te maken bovendien af. Landen als Denemarken en Duitsland slaagden er wél in om aan materiaal te komen. Hoe verklaart u dit?
· Uit gesprekken met belangrijke Nederlandse adviseurs, op wiens adviezen het kabinet de corona-aanpak baseerde, blijkt dat er nauwelijks gesproken is over een aanpak om het virus verder omlaag te krijgen dan de zorgcapaciteitslijn. Hoe kijkt u terug op de Nederlandse aanpak die als doelstelling had om de zorg overeind te houden maar níet om het virus harder te bestrijden en zo laag mogelijk te houden? Heeft het kabinet ooit geprobeerd de strategie in de kern te wijzigen en ambitieuzere doelen te formuleren? Zo ja, op welke manier? Zo niet, waarom niet?
· De doelen van Nederland waren om de ic-capaciteit niet te laten overspoelen, maar de ic-capaciteit is echter voor een lange tijd maximaal bezet geweest, zo bevestigen Diederik Gommers en Ernst Kuipers, waardoor reguliere zorg moest worden afgeschaald. Is het doel om de zorgcapaciteit niet overbelast te laten raken volgens u gehaald?
· Het beschermen van de kwetsbaren, is dat gelukt?
· Waarom nam Nederland geen maatregelen in augustus 2020 toen de besmettingen weer exponentieel begonnen te stijgen? Volgens Diederik Gommers accepteerde men dat het jonge mensen waren, 'want het was niet een van de doelstellingen. De doelsteling was hoe beschermen we de kwetsbaren'. Wat is daarop uw reactie?
· Rutte zei in mei 2020 dat als de R0 onder jonge mensen iets zou oplopen dat niet ernstig zou zijn. Hoe kijkt hij daarop terug?
· Nederland trof bij de tweede golf pas maatregelen (oa horecasluiting) in oktober 2020, toen al een groot aantal mensen op de ic was opgenomen. In november sluit Nederland musea en sportscholen, maar het aantal ic-opnames blijft op een hoog niveau. In december gaat Nederland in lockdown, met scholen en winkels dicht, maar er liggen dan al 500 mensen op de ic. Dat aantal zal tot eind mei 2021 niet meer omlaag gaan. Waarom greep Nederland niet in op een éérder moment, om te voorkomen dat de ic's zo overbelast zouden raken, en Nederland juist weer in een harde lockdown moest? Juist met het oog op de relatief krappe ic-capaciteit van Nederland?
· Het kabinet heeft gezegd dat de Nederlandse corona-aanpak van maximaal controleren zou zijn aangeraden door de WHO en de ECDC, maar desgevraagd zeggen zij dat hun advies was om het aantal besmettingen zo laag mogelijk te houden, en dat het accepteren dat het virus kon rondgaan onder jonge mensen absoluut geen onderdeel was van hun adviezen. Wat is daarop uw reactie?
· Waarom heeft Nederland tot 15 maart 2020 gewacht met het aankondigen van verregaande maatregelen zoals sluiting van horeca en scholen, terwijl de WHO al langer aanspoorde tot actie, en buurlanden al tussen 11 en 13 maart dergelijke maatregelen aankondigden? Denemarken kondigde op 11 maart bijvoorbeeld aan om scholen en culturele instellingen te sluiten terwijl daar toen relatief minder coronapatienten in de ziekenhuizen én op de ic's waren opgenomen dan in Nederland. De WHO, de ECDC en bijvoorbeeld ook de Deense adviseur zeggen dat ook één of twee dagen afwachten bij een exponentiële groei een groot verschil kan maken. Wat is daarop uw reactie?
· Rutte heeft meermaals gesteld dat groepsimmuniteit geen doel zou zijn, maar een gevolg. Maar in stukken van de MccB van half maart staat 'doel: snelst mogelijke opbouw van kudde-immuniteit.' En: 'het gekozen overheidsbeleid waarin groepsimmuniteit wordt nagestreefd', en ook 'de overheidsstrategie van kudde-immuniteit'. Hoe verklaart u dit?
· De WHO heeft zich in maart 2020 al uitgelaten tégen een strategie van groepsimmuniteit, of van een strategie die het virus laat rondgaan. Desgevraagd zegt de organisatie dat die kritiek ook geldt voor een strategie die 'gecontroleerd' groepsimmuniteit op wil bouwen, binnen de zorgcapaciteit, alleen onder jonge, gezonde mensen, en met afscherming van de kwetsbaren. Een 'gecontroleerde' verspreiding bestaat niet, zegt de WHO. Je laat het virus rondgaan, of je bestrijdt het. Elke strategie die infecties toestaat is de verkeerde strategie, aldus de organisatie. Wat is uw reactie daarop?
· Volgens Diederik Gommers bleef het streven naar groepsimmuniteit tot aan december 2020 een belangrijk gegeven. Het werd niet langer opgeschreven als strategie, maar het bleef meespelen in de hoofden van de Nederlandse adviseurs. Wat is daarop uw reactie?
· Op de RIVM-website in maart 2020 stond de vraag 'waarom heeft het geen nut een lock-down in te voeren in Nederland?' Met als antwoord: 'weliswaar kan het nieuwe coronavirus zich dan nog minder makkelijk verspreiden, maar ook niemand bouwt dan immuniteit op tegen de ziekte. Aangezien de ziekte wereldwijd verspreid is, is de kans groot dat na het opheffen van een lock-down veel mensen alsnog tegelijk ziek in een korte periode worden. Met een lock-down stel je dus vooral het moment uit dat er veel mensen tegelijkertijd ziek worden, en dat willen we niet.' Klopt het dat de wens om immuniteit op te bouwen meespeelde bij het Nederlandse besluit, gebaseerd op de advisering van het RIVM, om geen lock-down in te voeren in maart 2020?
· Waarom heeft Nederland pas op 19 maart 2020 het bezoek aan verpleeghuizen stopgezet, terwijl verschillende buurlanden dit al een week eerder hadden gedaan?
· Uit wobstukken blijkt dat een van uw ambtenaren rond het opstellen van de speech die premier Rutte gaf op 16 maart 2020 in een email schrijft: "'Het scenario "gecontroleerde introductie" zorgt ervoor dat een Corona op relatief beheerste wijze een ziekte wordt die onder ons is en blijft, maar waar we mee om kunnen gaan. Omdat de meeste mensen er niet ernstig ziek van worden en daarna immuun worden.'" Stephan Schrover, destijds woordvoerder van de premier, vertelt dat de term 'groepsimmuniteit' niet door de bewindspersonen bedacht is maar van de experts afkomstig was. Die spraken over de Engelse term 'herd immunity'. Hij vertelt dat vlak voor de toespraak van Rutte op 16 maart de term vertaald is naar het Nederlands, en dat besloten is om niet voor de term 'kuddeimmuniteit' te kiezen maar voor 'groepsimmuniteit', omdat je nu eenmaal niet praat over mensen als 'kudde'. Maar in juni 2020 zegt premier Rutte dat hij niet 'weet van een toespraak over groepsimmuniteit, die heb ik niet gehoord'. Wat is hierop uw reactie?
· Volgens minister Grapperhaus had Nederland in april 2021 een percentage van 25% natuurlijke immuniteit opgebouwd, terwijl dat volgens hem in Duitsland maar 10% zou zijn en in Denemarken 5%. 'Dat is denk ik omdat we goed hebben gedoseerd met het soort lockdown.' Hugo de Jonge zei in diezelfde periode: 'Wat zou kunnen is dat, omdat we dat virus niet helemaal hebben platgedrukt, er relatief meer mensen dat virus hebben doorgemaakt, en daardoor immuniteit hebben opgebouwd'. Van Dissel zelf zei in mei 2021 dat we de effecten van doorgemaakte infecties moeten meerekenen 'en daar ook de positieve gevolgen van zien'. Adviseurs in buurlanden Denemarken, Noorwegen en Duitsland zeggen dat zij helemaal niet blij zijn met het percentage natuurlijke seropositiviteit in hun land en dat men dan ook duidelijk moet maken dat daar extra doden mee gepaard gaan. Wat is daarop uw reactie?
· Diederik Gommers en Ernst Kuipers zeggen dat Nederland gestuurd heeft op de zorgcapaciteit, en dat als Nederland een aanpak van indammen met grootschalig testen en traceren had nagevolgd, zoals in Denemarken en Noorwegen, dat veel had gescheeld: dat Nederland dan minder belasting had gehad. Wat is daarop uw reactie? Had Nederland het inderdaad beter kunnen doen ten opzichte van zichzelf als niet gestuurd was op de zorgcapaciteit maar op het laag houden van het virus (niet naar nul zoals gezegd, maar in ieder geval lager dan onder de zorgcapaciteitslijn)?
· Bent u bereid tot een interview met ons over de Nederlandse corona-aanpak?
Gezamenlijke reactie ministerie AZ & ministerie VWS
Geachte mevrouw Holdert en meneer de Vrieze,
Hieronder treft u een gezamenlijke reactie van de ministeries van Algemene Zaken en Volksgezondheid, Welzijn en Sport naar aanleiding van uw vragen aan minister-president Rutte en minister De Jonge. Over de thema's die u aan de orde stelt, is de afgelopen tijd meerdere malen gesproken met de Tweede Kamer een deel van de antwoorden op uw vragen is dus ook te vinden in Kamercorrespondentie van de afgelopen anderhalf jaar.
Uw vragen raken veelal aan dezelfde thema's en deze hebben we hieronder om die reden in samenhang beantwoord.
Met vriendelijke groet, mede namens VWS,
[Naam woordvoerder]
+++
Coronabeleid Nederland
Sturen op besmettingsgraad
Gedurende de crisis hebben we steeds gestreefd om de bevolking te beschermen tegen besmetting en (ernstige) ziekte. Alleen door de besmettingsgraad laag te houden konden we de drie hoofddoelen van het coronabeleid bereiken: mensen met een kwetsbare gezondheid beschermen, overbelasting van de zorg voorkomen en zicht houden op het virus. Van sturen op zorgcapaciteit in plaats van sturen op besmettingsgraad was geen sprake. Overbelasting van de zorg voorkomen betekent niet het virus laten rondgaan tot de zorg maximaal belast is. Zowel de besmettingsgraad als de te verwachten ziekenhuisopnames zijn belangrijke indicatoren geweest bij het bepalen van de te nemen maatregelen. De Tweede Kamer is hier op 15 april 2020 in een Kamerbrief over geïnformeerd. In deze brief zijn de drie hoofddoelen uitgelegd en is de strategie van maximaal controleren nader toegelicht: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/04/15/covid-19-update-stand-van-zaken.
Alle maatregelen die zijn genomen zijn erop gericht geweest om de bevolking tegen besmetting en (ernstige) ziekte te beschermen. Zo laten de risiconiveaus op het coronadashboard, de routekaarten en het openingsplan zien dat het kabinet op een aantal factoren stuurde, waarvan de besmettingsgraad de belangrijkste was. De besmettingsgraad laag houden is altijd leidend geweest. Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit de forse inzet op het testen en traceren van mensen die (mogelijk) besmettelijk zijn. Op het toppunt van de crisis werkten 7900 fte aan bron- en contactonderzoek. En dat blijkt uit het feit dat het kabinet stevige maatregelen heeft genomen die primair erop gericht waren het aantal contacten tussen mensen drastisch te beperken om zo besmettingen te voorkomen. Die betroffen onder andere een lockdown, een bezoekverbod in de verpleeghuizen, het bepalen van sluitingstijden van winkels, een mondkapjesplicht en een avondklok. Zo is het besluit tot het instellen van de avondklok per 23 januari genomen op het moment dat de besmettingen al dalende waren. De avondklok is ingesteld vanwege de te verwachten toename in besmettingen als gevolg van een besmettelijker nieuwe virusvariant (Britse variant of alfavariant).
Deze maatregelen hebben ook een maatschappelijke, sociale of economische prijs. Bij het nemen van maatregelen zoekt het kabinet daarom continu de balans tussen enerzijds de maatregelen ter bestrijding van het virus, en anderzijds de nadelige economische en sociaalmaatschappelijke effecten van maatregelen.
Aanpak is vergelijkbaar met die van andere landen
De aanpak van het beschermen van mensen met een kwetsbare gezondheid, het tegengaan van overbelasting van de zorg en het zicht houden op het virus zie je op hoofdlijnen terug in de landen om ons heen. Het Nederlandse beleid heeft nooit sterk afgeweken van het beleid van andere landen om ons heen. Tegelijkertijd zijn er ook verschillen tussen landen die maken dat de aanpak van andere landen, en het resultaat van die aanpak, niet één op één in Nederland toe te passen is, zoals demografie, bevolkingsdichtheid, ligging en economische en culturele aspecten. Nederland heeft altijd gekeken welke keuzes andere landen maken en of hun aanpak hier ook zou kunnen werken. Onderzoek van de University of Oxford toont overigens aan dat Nederland in vergelijking met andere landen snel heeft ingegrepen na de eerste vastgestelde besmetting (zie bijlage).
Immuniteit door vaccinatie
Onder andere door het treffen van maatregelen heeft het kabinet de besmettingsgraad zo laag mogelijk geprobeerd te houden. Uiteindelijk is vaccineren natuurlijk de uitweg uit de crisis. Vaccinatie is de manier waarop we immuniteit kunnen opbouwen in de bevolking tegen het coronavirus. (Groeps)immuniteit opbouwen via natuurlijke infectie brengt (het risico op) enorme gezondheidsschade met zich mee, brengt de belastbaarheid van de zorg in gevaar en is zeer risicovol voor kwetsbare mensen. (Groeps)immuniteit opbouwen via natuurlijke infectie is daarom nooit een doel geweest van het kabinet. Feit is natuurlijk wel dat gezien de besmettelijkheid van het virus het onvermijdelijk is dat een deel van de mensen toch besmet raakt en op die manier immuniteit opbouwt.
Het kabinet heeft de Tweede Kamer op verschillende momenten geïnformeerd over de strategie van het coronabeleid, zie bijvoorbeeld:
· Stand van zaken brief COVID-19 van 13 oktober 2020, met in de bijlage de routekaart coronamaatregelen: https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2020Z18764&did=2020D40608
· Stand van zakenbrief COVID-19 van 2 februari 2021, met in de bijlage de herijkte routekaart coronamaatregelen: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/02/02/stand-van-zakenbrief-covid-19
· Stand van zakenbrief COVID-19 van 13 april 2021, met in de bijlage het openingsplan (scenario naar heropening samenleving): https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/04/13/aanbieding-stand-van-zakenbrief-covid-19
· Stand van zakenbrief COVID-19 van 14 september 2021, met in de bijlage de aanpak najaar: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2021/09/14/kamerbrief-stand-van-zaken-covid-19
Evaluatie van de coronacrisis
De aanpak van de crisis wordt in Nederland uitvoerig geëvalueerd. Het is belangrijk om te leren van de afgelopen periode. Vorig jaar zijn daarom al de eerste geleerde lessen getrokken om te leren uit de eerste golf voor de aanpak die later dat jaar nodig zou zijn. Op 1 september is hierover een brief naar de Tweede Kamer gestuurd: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/09/01/kamerbrief-over-lessons-learned-covid-19.
Specifiek voor de situatie in en de aanpak van de crisis in verpleeghuizen is ook een lessons learned brief opgesteld. Experts van binnen en buiten de overheid konden daarin hun lessen en observaties delen. Zie https://www.rijksoverheid.nl/documenten/kamerstukken/2020/07/16/kamerbrief-lessen-voor-verpleeghuizen-rond-covid-19
Op basis van de lessen en nieuwe kennis over het virus, is de aanpak continu bijgestuurd. Zo heeft het kabinet bijvoorbeeld op 14 oktober 2020 in de Tweede Kamer op het eigen optreden in de zomerperiode gereflecteerd: één van de eigen observaties was toen het maatregelenpakket in het risiconiveau waarin we in de zomer terecht waren gekomen ("zorgelijk") zwaarder en eenduidiger had moeten zijn. Daarop is de zogenoemde routekaart toen aangescherpt.
Op verzoek van het kabinet doet de Onderzoeksraad voor Veiligheid onafhankelijk onderzoek naar de crisis. De uitkomst van dit onderzoek wachten we af. Er zullen als de crisis voorbij is mogelijk meer evaluaties en onderzoeken volgen. Pas na afloop zal een volledige en grondige evaluatie van het verloop van de crisis en het handelen van het kabinet en andere betrokken instanties mogelijk zijn. De uitkomsten van deze onderzoeken en evaluaties zullen gebruikt worden om lessen te trekken voor eventuele toekomstige epidemieën en de pandemische paraatheid van Nederland te vergroten.