De helft van de zorgverleners in Nederland gebruikt weleens medicatie uit de medicijnkast op de afdeling. Bij de Noordwest Ziekenhuisgroep in Alkmaar en Den Helder onderzochten ze die praktijk en daaruit bleek dat van de slaap- en kalmeerpillen ruim vijftig procent niet bij patiënten terechtkwam.
Een onderzoeksbureau vergeleek het aantal leveringen aan de afdelingen vanuit de ziekenhuisapotheek met het aantal toedieningen in het elektronisch patiëntendossier. Er ontbrak meer medicatie dan verklaarbaar op basis van telfouten of verspilling. Vooral benzodiazepines als temazepam, oxazepam en lorazepam bleken populair.
Dat bleek eerder ook al uit een peiling van de beroepsorganisatie voor zorgprofessionals NU'91. Het gaat niet alleen om pijnstillers, zoals paracetamol, maar ook om zwaardere medicatie.
Druk leven
De Noordwest Ziekenhuisgroep heeft ziekenhuizen in Alkmaar, Den Helder, Heerhugowaard, Limmen, Schagen en Texel. Houke Klomp is er bestuurder. Ze wil graag benadrukken dat de beeldvorming niet altijd juist is. "Het beeld dat zorgmedewerkers dieven zijn, kantelt als als je weet wat erachter zit: een hele cultuur van mensen die graag voor patiënten zorgen, maar heel veel nachtdiensten draaien. Dat is nauwelijks vol te houden."
Het is dan ook vooral slaapmedicatie die vaak verdween uit de medicijnkasten. Wel 58 procent, zegt Klomp. "Die mensen draaien drie tot vier nachtdiensten, maar hebben een zelfde drukke leven als jij en ik."
De zorgsector huurt onderzoeksbureau Hoffmann geregeld in als er verdenkingen zijn van diefstal. Het bureau ziet een behoorlijke toename in de aanvragen voor onderzoek naar vermissingen van met name opiaten en zware medicijnen. "In 2024 kregen we al ruim dertig opdrachten", zegt Ron Nieuwendijk, senior-consultant Fraude & Integriteit. "Ik denk dat het probleem nog veel groter is dan we nu zien."
Verpleegkundige Marjolein Nijkamp bevestigt dat er in ziekenhuizen een cultuur bestaat waarin mensen die onregelmatig werken, makkelijk naar een pilletje grijpen. "Omdat ze het moeilijk vinden om weer over te schakelen naar een dagdienst en hun normale ritme. Maar de drempel om dat te doen is nu verhoogd. We voeren ook veel meer het gesprek erover."
Verslaving
Het ziekenhuis van Klomp moest één medewerker ontslaan na diefstal van grotere hoeveelheden medicijnen. Ook werden er camera's opgehangen. "Als je iemand op heterdaad betrapt met heel veel medicatie, dan betekent dat meteen ontslag. Dat melden we bij de Inspectie Gezondheidszorg." De Inspectie zegt vandaag dat er elke twee weken iemand wordt ontslagen na diefstal van medicijnen.
ABS-artsen, een steunpunt voor artsen met problematisch middelengebruik, ziet in onderzoeken dat artsen en zorgprofessionals in het algemeen vaker verslaafd zijn aan medicijnen dan aan andere drugs en alcohol. Zo iemand meteen ontslaan, vindt het steunpunt geen goed idee.
"Verslaving is een ziekte", zegt beleidsadviseur van ABS-artsen Marlies de Rond. "Daar kunnen we voor behandelen. Werkgevers moeten mensen niet meteen opgeven." Ze ziet dat er een enorme drempel bestaat voor zorgprofessionals om hulp te zoeken.
Cultuurverandering
Niet elke diefstal is overigens voor eigen gebruik. Mensen nemen ook medicijnen mee voor anderen. "Dan moet je kijken wat je kan doen zonder iemand meteen te verliezen. Want je hebt deze mensen nodig. Je wil iemand behouden. Het zijn geen slechte zorgverleners, maar mensen met een probleem", zegt Klomp.
De ziekenhuizen van de Noordwest Ziekenhuisgroep namen al verschillende maatregelen. Het aantal medewerkers met toegang tot de medicijnkamers is met de helft teruggebracht. Ook verlaagde het ziekenhuis - waar mogelijk - het assortiment van de pillen in voorraad. Waar nodig worden deze medicijnen nu alleen op patiëntnaam geleverd.
Volgens apotheker Suzanne van Lieshout, van de Noordwest Ziekenhuisgroep, is het verschil tussen afleveren en toedienen nu al gedaald van ruim vijftig naar 25 tot dertig procent. "Helemaal nul zal het nooit worden."
Klomp: "We zien nu beter wat de voorraad is per afdeling en wat er uit gaat." Al gaat het ook om een cultuurverandering, zegt ze. "Het is heel gebruikelijk dat zorgverleners af en toe wat meenemen, een soort 'secundaire arbeidsvoorwaarde'. Het probleem zit niet alleen bij verpleegkundigen, maar ook bij artsen. Het gebeurt over de hele linie."
Powernaps
Haar ziekenhuis heeft nog nagedacht over een afgiftepunt voor slaapmedicatie. "Want misschien heeft iemand wel recht op een slaapmiddel. Omdat we mensen zoveel nachtdiensten laten maken. Je weet niet wat je ze aandoet. Dan kunnen we het controleren, zodat ze niet verslaafd raken. Maar dat afgiftepunt mocht niet."
Met het motto 'Fit door de nacht' zetten haar ziekenhuizen nu in op lampen, powernaps, speciale stoelen en gele brillen die het bioritme minder belasten. "Eigenlijk komt het neer op de fundamentele vraag: hoe gaan we de zorg inrichten? Dat het te doen blijft voor ons zorgpersoneel?"
