De vrijhandel in de wereld staat onder druk. Protectionisme is terug van weggeweest. De baas van de Wereldhandelsorganisatie (WTO), Ngozi Okonjo-Iweala, waarschuwt dat landen niet alleen naar zichzelf moeten kijken. "Internationale samenwerking is nog steeds beter."
"We waarschuwen met klem dat het niet de beste strategie is je eigen industrieën te beschermen of alleen te handelen met vertrouwde vrienden. Omdat iemand die vandaag vertrouwd is, morgen misschien niet meer vertrouwd is, niet langer je vriend is", zegt Okonjo-Iweala, in gesprek met Nieuwsuur.
De WTO is een product van de na-oorlogse droom van een wereld zonder handelsbarrières. In de tweede helft van de 20ste eeuw werden die barrières steeds verder afgebroken doordat alle aangesloten landen samen afspraken maakten. Het zorgde voor een enorme groei in de wereldhandel en welvaart.
Rechtvaardige overgang
Maar de organisatie die wereldhandel eerlijker en vrijer moet maken, verkeert al lange tijd in zwaar weer. Is er nog toekomst voor internationale samenwerking op handelsgebied? Of gaan de Verenigde Staten, China en Europa voor eigen belangen en industrie? Okonjo-Iweala moet al die belangen en landen bijelkaar brengen.
"Er moeten dingen veranderen. Ontwikkelde landen moeten erkennen dat we allemaal in één wereld leven", zegt Okonjo-Iweala. Ze vindt het verontrustend dat de geopolitieke spanningen opnieuw toenemen, ook als het gaat om klimaatverandering. "Veel arme landen stoten zeer weinig CO2 uit. Ontwikkelde landen moeten hun woord nakomen over financiële hulp. Als ze echt bereid zijn om ontwikkelingslanden te helpen een rechtvaardige overgang te maken, dan moeten deze zaken worden geregeld."
Haar organisatie wil de fundamentele doelstellingen - het gebruik van handel als instrument om de levensstandaard te verhogen, banen te creëren en duurzame ontwikkeling te bevorderen - blijven verwezenlijken, zegt de topvrouw. "Deze doelen gaan fundamenteel over mensen en het gebruik van handel om hun levens te verbeteren."
Uitdagingen
Er was grote behoefte aan een sterke leider bij de WTO. En met Okonjo-Iweala kwam die er, daar zijn vriend en vijand het over eens. Ze maakte faam bij de Wereldbank en was twee keer minister van Financiën in Nigeria. Haar strijd tegen corruptie in dat land had een hoge prijs: haar hoogbejaarde moeder werd ontvoerd door corrupte oliehandelaren.
"Ik heb zoveel uitdagingen in mijn leven gehad. Toen ik een tiener was, heb ik drie jaar oorlog meegemaakt, waarin we geen eten hadden. Ik ging niet naar school. Zoveel uitdagingen... Er is veel voor nodig om me van mijn stuk te brengen", zegt Okonjo-Iweala.
De ontvoerders van haar moeder wilden dat ze op nationale televisie haar ontslag zou indienen. Een eis die Okonjo-Iweala - op advies van haar vader - weigerde. Na het betalen van losgeld werd haar moeder alsnog vrijgelaten.
Op één lijn
De economische verhoudingen in de wereld staan door de coronapandemie, de oorlog in Oekraïne en de energiecrisis extra onder druk. De VS, het machtigste WTO-lid, ziet de organisatie steeds meer als een last. En de VS vindt, net als de Europese Unie, dat de WTO te weinig doet tegen oneerlijke handelspraktijken van China.
Directeur-generaal Okonjo-Iweala staat daarom voor de enorme uitdaging om de ooit zo bejubelde WTO nieuw leven in te blazen. "Het belangrijkste wat ze moet doen, is enthousiasme opwekken voor vrijhandel, voor wereldhandel, voor de WTO. En ik denk dat ze dan moet beginnen in emerging markets, in opkomende economieën zoals India bijvoorbeeld", zegt econoom Mathijs Bouman.
Maar hoe moeilijk het is om alle landen, rijk en arm, met handelsafspraken op één lijn te krijgen, blijkt wel uit de discussie over landbouwsubsidies. Al twintig jaar wordt er gepraat over verlagen van de subsidies die rijke landen geven, waardoor ontwikkelingslanden niet met ze kunnen concurreren.
Bouman: "Er is een hele grote kloof tussen wat Europa en Amerika willen. Iedereen wil stiekem de eigen landbouw subsidiëren. Die kloof wordt maar niet overbrugd en elke onderhandelingsronde mislukt daardoor."
Ego's
Het is een dossier waar Okonjo-Iweala graag een doorbraak zou willen zien de komende maanden en jaren. "We hebben nu 817 miljard dollar aan landbouwsubsidies. Vaak zijn dat verstorende subsidies die arme landen de toegang tot de markt beletten. Daardoor kunnen Afrikaanse landen bijvoorbeeld niet concurreren op het gebied van katoenproductie."
Dat heeft ook gevolgen voor de voedselzekerheid in die landen, zegt de WTO-baas. "We moeten deze problemen echt aanpakken. Er is nu niet echt vooruitgang op dit gebied. Niet zoals ik zou willen zien."
Daar waar landbouwsubsidies nog steeds worden betwist, lukte het Okonjo-Iweala deze zomer wel om een akkoord te bereiken met WTO-landen over onder meer visserij. Haar succes verklaart ze door haar strategie om te dealen met grote leiders met grote ego's. "Als ik zie dat het ego van de ander in de weg zit, stop ik mijn eigen ego in m'n handtas. Met haantjesgedrag kom je dan niet verder. Zo simpel is het."
Okonjo-Iweala kreeg gisteren een eredoctoraat van de Nyenrode Business Universiteit. Onder anderen Nelson Mandela en Bill Gates gingen haar voor.
