Vanaf vandaag heeft prinses Amalia zitting in de Raad van State. Een grotendeels ceremoniële functie, daar zijn vriend en vijand het over eens. Maar wat mag zij nu precies allemaal wel en niet doen? En past die rol bij wat men tegenwoordig 'modern koningschap' noemt? We bespreken het met twee staatsrechtdeskundigen.
De Raad van State is het hoogste adviesorgaan van de regering en de hoogste bestuursrechter van Nederland. Ze stelde zich in haar openingsspeech bescheiden op. "Ik realiseer mij hoe weinig ik pas weet over de taken van de overheid, de beoordeling van wetten, het functioneren van het bestuur en de functie van de rechter."
Bekijk hieronder de toespraak van prinses Amalia:
Eerst even wat overzicht, wat doet de Raad van State? De Raad van State heeft twee afdelingen: een die adviseert over wetgeving, en een die fungeert als hoogste bestuursrechter van Nederland op bepaalde gebieden. De koning is voorzitter van de hele Raad, beide afdelingen dus. De opvolger van de koning, in dit geval prinses Amalia, zit alleen bij de afdeling die adviseert over wetgeving. Op het moment dat Amalia koningin wordt, zit ze niet meer bij die afdeling, maar wordt ze - net als haar vader nu - voorzitter van de hele Raad.
"De benoeming is heel snel na haar achttiende verjaardag", zegt bestuurskundige Peter Rehwinkel, die het boek Amalia, de plicht roept schreef. "Bij Willem-Alexander duurde dat maanden. De verwachting is dat ze pas na haar studietijd zittingen van de Raad van State gaat bijwonen. Bij Willem-Alexander duurde dat tien jaar."
Welke invloed hebben prinses en koning in de Raad?
Zowel de koning als de prinses hebben geen enkel stemrecht, dus formeel hebben ze geen rol. "Amalia zit alleen bij de administratieve afdeling, niet bij de afdeling rechtspraak", zegt Rehwinkel. "Ze zal dus kunnen meepraten over wetten waarover de Raad van State adviseert, maar ze mag niet stemmen."
Kijk ook naar Polen, daar eisen we ook dat bestuur en rechtspraak helemaal los van elkaar staan.
Het idee is dat de troonopvolger door aan te schuiven een goed beeld krijgt van hoe het land bestuurd wordt. Vroeger was dat uiteraard als voorbereiding voor het landbestuur, maar daar speelt de koning tegenwoordig slechts een ceremoniële rol.
"Het is goed om kennis te maken en te zien wat de Raad doet", zegt hoogleraar Staatsrecht Paul Bovend'Eert. "Maar daarvoor hoef je geen zitting te nemen. De koning is voorzitter van de Raad en kan dus deelnemen aan de discussie. Datzelfde geldt voor Amalia, ze is geen toeschouwer. En door deel te nemen kun je in theorie invloed uitoefenen."
De vraag is dus wel of dat in praktijk ook gebeurt. "Hoe de prinses haar zegje gaat doen, dat moeten we afwachten", zei Thom de Graaf, vicevoorzitter van de Raad van State, vorige week in een interview met de NOS. "Haar vader is in 1985 binnengeleid en nam eigenlijk pas tien jaar later met een zekere regelmaat deel aan de vergaderingen. Hij kwam gemiddeld eens per maand en had vooral een luisterend oor."
'De raad moet onafhankelijk zijn'
Als Amalia daadwerkelijk haar vader opvolgt, neemt ze zijn rol als voorzitter over. Ook die rol is grotendeels ceremonieel, zeker in de praktijk. Maar er is toch al lang discussie over de rol van de koning in de Raad. Een belangrijk kritiekpunt is dat de koning voorzitter is van beide afdelingen; zowel van de afdeling die adviseert over wetgeving, als van de afdeling waar rechters over die wetten kunnen oordelen.
Hoogleraar Bovend'Eert vindt de rol van de koning momenteel een "staatsrechtelijk probleem". "De koning maakt deel uit van de regering en ondertekent wetten. In theorie is het mogelijk dat de koning weigert mee te werken, zoals de Belgische koning Boudewijn ooit heeft gedaan (hij trad toen voor één dag af vanwege de abortuswet, -red.)."
Wat voor Bovend'Eert zwaarder weegt, is dat de koning formeel dus voorzitter is van de Raad van State, waaronder ook de hoogste bestuursrechter in Nederland valt. "Vanuit de machtenscheiding is dat onjuist", zegt hij. "Het is oneigenlijk dat het staatshoofd zowel in de regering zit als in een orgaan zit dat onder meer belast is met bestuursrechtspraak in hoogste instantie. Het gaat ook om de indruk die je naar buiten wekt, de Raad moet onafhankelijk zijn. Kijk naar Polen, daar eisen we ook dat bestuur en rechtspraak helemaal los van elkaar staan."
