Coen Nij Bijvank & Gert-Jan Dennekamp
Coen Nij Bijvank & Gert-Jan Dennekamp
Ondrej Havranek heeft nooit gehoord hoe zijn vader precies overleed. "Ik denk dat het lichaam nooit gevonden is. De begrafenisondernemer kreeg alleen lichamelijke resten."
Havraneks vader was een van de twee dodelijke slachtoffers van de explosie van een loods in het Tsjechische Vrbetice in 2014. Pas dit jaar acht Tsjechië het bewezen dat de Russische geheime dienst achter de explosie zat. "Het was een shock om dat te horen", zegt Havranek.
De Tsjechische regering pikt het niet en wil, net als Nederland rond de MH17-ramp, juridische stappen nemen tegen Rusland. In Tsjechië klinkt nu ook de roep richting de rest van de EU: wees minder naïef over Rusland. Want de explosie is niet het enige voorbeeld van Russische sabotage in Europa.
Tjokvol wapens
Wat gebeurde er precies in Vrbetice en waarom was de loods een doelwit voor Rusland? Het heeft allemaal te maken met wat er lag opgeslagen. Opslagloods nummer zestien lag tjokvol wapens en munitie toen er in de ochtend van 16 oktober 2014 brand uitbrak. De brandweer werd opgeroepen, maar trok zich terug omdat onduidelijk was hoe gevaarlijk het was.
Niet veel later explodeerde de hele loods. Tientallen tonnen wapens gingen de lucht in. Jarenlang bleef de oorzaak van de explosie onduidelijk.
Tot 2018. In het Verenigd Koninkrijk worden dan de Russische dubbelspion Sergej Skripal en zijn dochter Joelia vergiftigd. Het Britse onderzoek naar de vergiftiging leidt naar twee Russen. Die mannen waren ook in de buurt van de Tsjechische wapenopslag toen die werd opgeblazen. Ineens hadden de Tsjechen twee nieuwe verdachten.
Het gaat om Aleksandr Misjkin en Anatoli Tsjepiga, die volgens de Britten beiden werken voor de Russische geheime dienst GROe.
De twee hadden voor de explosie in Tsjechië al een verzoek gedaan om de munitieopslag te bezoeken. Bij dat verzoek werden hun gegevens opgeslagen. Maar ze gebruikten daarvoor valse paspoorten met schuilnamen die ze nog niet eerder gebruikten: Ruslan Tabarov en Nikolai Popa. Daardoor wisten de Tsjechen jarenlang niet wie zij waren.
Maar toen de Britten de echte identiteiten van Misjkin en Tsjepiga en hun 'gebruikelijke' schuilnamen vaststelden, ontdekten de Tsjechen dat de mannen in het land waren vlak voor de explosie. Ze gebruikten bij het binnenkomen van Tsjechië namelijk diezelfde schuilnamen.
Vervolgens werden de twee Russen alsnog aan het depot gelinkt dankzij de foto's die de Britten van hen verspreidden, die dezelfde waren als op de valse paspoorten bij het bezoekverzoek.
Hotel/schietbaan
Ander bewijs vond de Tsjechische geheime politie in een hotel vlak bij het depot, dat een centrale rol speelt in de schimmige zaakjes van de Russische agenten.
Enkele dagen voor de explosie landden de geheimagenten in Praag en reisden door naar dit hotel. Daar schreven ze op één plek de namen Ruslan Tabarov en Nikolai Popa. Namelijk in het gastenboek van... een schietbaan.
Eigenaar van zowel het hotel als de schietbaan met bijbehorende wapenwinkel is Maxmilian Simek. Iedere hotelgast mag een kwartier gratis schieten, vertelt hij.
Zijn schietbaan werd vaak gebruikt door een wapenhandelaar, die ook de wapenloods in Vrbetice beheerde, zegt Simek. "Die kwam hier vaak met gasten, mensen uit Afrika of ergens anders om ze machinegeweren en munitie te laten zien. Ze verkochten overal ter wereld."
Nieuwsuur bracht ook zelf een bezoekje aan het excentrieke hotel en sprak daar met de eigenaar:
De Tsjechische journalist Ondrej Kundra volgde het spoor van de twee Russen. Hij denkt dat ze het munitiedepot opbliezen om te voorkomen dat de wapens aan Oekraïne werden geleverd. "In 2014 en 2015 was de tactiek van de GROe, voor zover wij weten, om die spullen overal in Europa op te kopen zodat ze niet in Oekraïne tegen Russische soldaten zouden worden gebruikt."
"En als het ze niet lukte om die spullen te kopen, hadden ze nog een andere oplossing. Namelijk wat ze in Vrbetice deden."
In een reactie ontkent de huurder van de loods, Imex Group, dat de beheerder de Russische agenten sprak. De beheerder zou slechts één keer met een buitenlandse klant de schietbaan hebben bezocht om een wapen te testen. Maar de hoteleigenaar blijft erbij: de wapenhandelaar bezocht zijn schietbaan regelmatig met potentiële klanten.
Sancties
Voor de Tsjechische autoriteiten staat vast dat de twee Russen verantwoordelijk zijn voor de explosie. En dus kwamen er sancties. Het land zette achttien Russische diplomaten uit van wie volgens de Tsjechen vaststond dat ze samenwerkten met de SVR of de GROe, de twee Russische inlichtingendiensten. Later moesten nog eens 63 Russische diplomaten het land verlaten.
Een vriendschap met het Rusland van Poetin is niet mogelijk.
Rusland ontkent betrokkenheid en noemt de uitzettingen "absurd". Ook in Tsjechië is niet iedereen overtuigd van de rol van de Russen. President Milos Zeman noemde het in een toespraak slechts een van de varianten waar onderzoek naar wordt gedaan.
Volgens de communisten in Tsjechië heeft de regering "een fout gemaakt". Parlementslid Zdenek Ondracek: "Ze hebben beschuldigingen geuit zonder daarvoor bewijs te hebben."
Maar voor Havranek, die zijn vader verloor bij de explosie, is het bewijs onomstotelijk. "Dit is niet de eerste keer dat bewezen is dat Rusland een gevaar voor Europa vormt. Daarmee bedoel ik de regering, het Rusland van Poetin."
Journalist Kundra: "Wat ik echt naïef vind is dat wij als Europese Unie bevriend zijn met het Rusland van Poetin. Dat is niet echt mogelijk. We moeten met ze onderhandelen, maar we kunnen geen vrienden met ze zijn. Wat voor vriendschap is dat, als die vriend iemand van je familie vermoordt?"
