Staan het Europees Parlement en de Europese Commissie binnenkort tegenover elkaar voor de rechter? Het parlement vindt dat de commissie te weinig doet aan de schending van de rechtsstaat in Polen. Dus krijgt de commissie nog twee weken om de spierballen te tonen. Doet de commissie dat niet, dan daagt het Europees Parlement zijn eigen collega-politici voor de rechter.
Dat klinkt bijzonder, en dat is het ook. De kwestie begint in Polen. Daar heeft regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) sinds 2015 hervormingen in de rechtsspraak doorgevoerd waar veel kritiek op is - internationaal en in eigen land. Kern van de zaak is dat de rechtsstaat en de onafhankelijkheid van rechters onder druk staan.
In Polen heerst grote teleurstelling en onbegrip over de volgens sommigen trage reactie vanuit Brussel op schendingen van de rechtsstaat door de Poolse regering. Volgens een Poolse hoogleraar rechtsgeleerdheid is het cruciaal voor Europa dat de Europese Unie reageert. "Wat in Polen gebeurt, schept een gevaarlijk precedent voor andere landen."
Europa-correspondent Saskia Dekkers reisde af naar Polen en ontmoette de Poolse rechter Pawel Juszczyszyn. Hij durft kritische vragen te stellen over de afbraak van de rechtsstaat - en dat blijft niet zonder gevolgen.
Brussel ligt al jaren in de clinch met landen als Polen, Malta en Hongarije over de rechtsstaat daar. Als een land zich niet houdt aan Europese regels over bijvoorbeeld vrije pers, vrijheid van onderwijs en het garanderen van een eerlijke rechtsgang, kan de Europese Commissie een land 'in gebreke' stellen.
Zo'n procedure kan leiden naar het Europese Hof van Justitie. In de vorige Europese commissie maakte eurocommissaris Frans Timmermans daar flink werk van - en kreeg van dat Hof veelvuldig gelijk. Dat leidde er in het geval van Polen toe dat de regering in Warschau zich wat minder hard opstelde richting de rechtsspraak. Maar die procedure duurt heel lang, dus kreeg de commissie een nieuwe stok om mee te slaan - geld.
Subsidies onder voorwaarden
Aan veel Europese subsidies zijn voorwaarden verbonden. Sinds 1 januari van dit jaar heeft de Europese Commissie nu de mogelijkheid een procedure starten om geld terug te halen, of volgende betalingen niet over te maken. De commissie hoeft alleen maar door te pakken. Een krachtig middel, maar de commissie heeft dat nog niet gebruikt. En de meeste leden van het Europees Parlement willen dat de commissie dat juist wel doet.
Het Europees Parlement heeft nu - met een overgrote meerderheid - de gang naar de rechter goedgekeurd om dat af te dwingen. "Het lijkt wel alsof deze commissie er geen zin in heeft", verzucht Europarlementariër Sophie in 't Veld. Ze denkt dat commissievoorzitter Ursula von der Leyen meer begaan is met de wensen van de lidstaten dan met de Europese burger. "Europa is niet alleen een economische maar ook een waardengemeenschap, daar moet je pal voor staan."
Dat is CDA-Europarlementariër Jeroen Lenaers met haar eens. Maar, hij vindt het geen goed signaal als Europese instellingen elkaar voor de rechter te lijf gaan. Zijn partij bedong dus een periode van twee weken om de commissie de tijd te geven alsnog actie te ondernemen tegen Polen en zo een rechtszaak te voorkomen. Zowel In 't Veld als Lenaers hopen dat de Europese Commissie in die twee weken alsnog besluit een procedure te starten om Polen daadwerkelijk te houden aan de voorwaarden die aan de subsidies verbonden zijn.