Irene & Carlos waren onze Meghan & Harry: 'Waar Irene kwam, was altijd ophef'

• Menno de Galan

  redacteur

De opwinding die Meghan en Harry onlangs veroorzaakten door hun interview met Oprah maakte het weer eens duidelijk: er is geen crisis smakelijker dan een crisis in de koninklijke familie. En er is geen conflict fascinerender dan dat tussen het moderne individu en de eeuwenoude troon.

De opwinding wordt sinds de perikelen met prinses Diana wellicht geassocieerd met het Verenigd Koninkrijk, maar dat is ten onrechte. Begin jaren 60 was Nederland in rep en roer toen prinses Irene, zus van Beatrix, zich in het geheim bekeerd bleek te hebben tot het katholicisme èn van plan was in het huwelijk te treden met Carlos Hugo. Hugo maakte aanspraak op de Spaanse troon en hoopte dictator Franco op te volgen als politiek en dynastiek leider van Spanje.

Wat was hier aan de hand?

Historicus en kenner van het Koninklijk Huis Daniela Hooghiemstra heeft dit verhaal op basis van nooit eerder geraadpleegd archiefmateriaal in Nederland en Spanje, van binnenuit beschreven. Nieuwsuur sprak met haar en historicus Piet de Rooy over het tijdsgewricht.

Op de knieën voor Franco

Een messcherp gevoel voor de verkeerde timing kon Irene niet worden ontzegd. Juist op een moment dat katholiek Nederland, en in iets mindere mate ook de protestanten, in snel tempo seculariseerde besloot een prinses van Oranje dit geloof-onder-druk te omhelzen.

En dan was daar ook nog eens de verwarrende identiteit van haar aanstaande, Carlos Hugo. Nazaat van Lodewijk XIV, bewoner van paleizen, maar prins zonder troon. In de hoop dat hij in Spanje aan de slag kon, ging hij eerst op de knieën voor dictator Franco, om zich daarna te ontpoppen als linkse vrijheidsstrijder. Irene werd in de bittere strijd om eerherstel van een eeuwenoude dynastie meegesleept. Maar was Nederland ook bereid om daarin met haar mee te gaan?

Voor het eerst in de geschiedenis werd een ouderwetse dynastieke strijd uitgevochten op een modern toneel, in de volle spotlights van pers en parlement.

Irene gold niet alleen als een eigenzinnige prinses, maar ook als de mooiste en meest charmante van de vier koninklijke zusjes en daarmee als wegbereider van het nieuwe fenomeen van koninklijke glamour in Nederland. Hooghiemstra: "Irene had een soort magie. Ze had iets wat haar zusjes echt niet hadden. Ze zag er altijd mooi uit. Waar zij kwam, was altijd ophef."

Met een karakteristieke mix van onbevangenheid en daadkracht stortte deze "mooiste aller Nederlandse prinsessen" zich in een nieuw avontuur. Nederland was gefascineerd, verbluft, geërgerd, verbolgen.

Onze identiteit als klein maar dapper land met een overwegend protestante bevolking ontleenden wij immers aan de Onafhankelijkheidsoorlog tegen Spanje. Of beter: aan de strijd tegen het katholieke Spanje. En het al even protestante Huis van Oranje stond symbool voor die identiteit. En daar was toen ineens prinses Irene, volbloed lid van de Oranjes, die de brutale moed had van geloof te veranderen en zich te laten herdopen. En dat voor een Spanjaard die aan leek te schurken tegen de minder democratisch gezinde Franco.

Historicus Piet de Rooy: "Het vorstenhuis was per definitie het symbool van Nederland en dat symbool was: Nederland is een protestants land. Dat iemand uit het koningshuis zich ineens tot de katholieke kerk bekeerde, betekende dus dat daarmee het vorstenhuis niet langer onbevlekt die symboolfunctie kon vervullen. Mensen kregen het idee in een land te wonen dat niet meer het land was dat zij kenden. De identiteit van Nederland werd aangetast, dat was de kern van de opwinding."

Irene was bereid het veilige maar ook wat fantasieloze Huis van Oranje in te ruilen voor een Spaans avontuur met ongewisse afloop. Hooghiemstra: "Irene en Carlos Hugo hadden zo'n beetje iedereen tegen zich in het harnas gejaagd. Het begon met het protestante volksdeel dat woedend was over de bekering. Links Nederland was tegen ze omdat Irene een aardig interview over Franco had gegeven."

"Daarna kreeg zij ook nog een conflict met de Nederlandse regering, door alle toestanden rond de verloving die het paar maar niet bekend wilde maken. En uiteindelijk heeft Irene ook gebroken met haar eigen familie."

Haar persoonlijke vrijheid ging bij haar voor alles, uiteindelijk zelfs voor haar status als gehuwde vrouw. De Spaanse troon zou ze niet krijgen, haar huwelijk zou stranden, maar wie ze uiteindelijk vond, was zichzelf. "Ik denk dat Irene nauwelijks in de gaten had wat een impact alles had wat ze deed", zegt Hooghiemstra. "Ze was er zich kennelijk niet van bewust hoe belangrijk toch de positie was van haar familie in Nederland."