Persoonsgerichte advertenties op sociale media waarmee, met slimme selecties, mensen kunnen worden beïnvloed. Dat systeem moet worden ingeperkt en mogelijk zelfs verbannen binnen de EU. Een voorstel op initiatief van de Nederlandse Europarlementariër Paul Tang werd vandaag met nipte meerderheid aangenomen in het Europese Parlement.
"Dit is het eerste parlement in de wereld dat zich uitspreekt tegen gepersonaliseerde advertenties", zegt Tang. "En dit parlement kan Amerikaanse techgiganten tot veranderingen dwingen, dus het doet er echt toe." De Europese Commissie is nu aan zet. "Die zal een wetsvoorstel moeten indienen om daarna te komen tot wetgeving die Google en Facebook aan banden zal leggen."
Wat is er precies mis met die persoonsgerichte advertenties? Daarvoor moeten we terug naar de vorige Amerikaanse presidentsverkiezingen en het enorme privacyschandaal rond Cambridge Analytica. Dat Britse databedrijf misbruikte in 2016 Facebook-profielen voor het heimelijk beïnvloeden van tientallen miljoenen Amerikaanse kiezers.
'We konden ze makkelijk manipuleren'
We spreken met Christopher Wylie, de klokkenluider die het privacyschandaal naar buiten bracht. Zijn boek over de affaire, De grote dataroof, is zojuist in het Nederlands vertaald. Hij zegt tegen Nieuwsuur niet uit te sluiten dat de gegevens van Cambridge Analytica nog steeds worden gebruikt door de huidige verkiezingscampagnes in de VS.
Wylie werkte bij Cambridge Analytica toen de gegevens in 2014 werden buitgemaakt. Hij was verantwoordelijk voor psychologische research en data-analyse. "Ik heb enorme spijt. Toen ik in dienst trad, richtte ik me op het online terugdringen van extremisme maar uiteindelijk hielp ik Amerikanen radicaliseren."
Het ging als volgt: Wylie krijgt via een wetenschapper van de Cambridge Universiteit 87 miljoen Facebookprofielen in handen. Aan 30 miljoen profielen wordt persoonsinformatie toegevoegd die wordt opgekocht bij datahandelaren. De Trump-campagne gebruikt in 2016 die verrijkte profielen om Facebookgebruikers gepersonaliseerde advertenties te tonen.
Steve Bannon, de toenmalige strateeg van Trump, is dan de drijvende kracht achter Cambridge Analytica. "Bannon wilde dat we neurotische, paranoïde jonge witte mannen bestookten met advertenties die ze emotioneel raakten en boos maakten", zegt Wylie. Uit interviews in focusgroepen blijkt dat die groep zich miskend voelt.
Wylie vertelt dat het bedrijf de doelgroep samenbracht in Facebookgroepen zonder dat ze de beïnvloeding doorhadden. "Omdat we zoveel over ze wisten, konden we ze makkelijk manipuleren met heel gerichte boodschappen."
Zwarte kiezers moesten thuis blijven
Wylie getuigt twee jaar geleden voor het Amerikaanse Congres over de heimelijke psychologische beïnvloeding van Cambridge Analytica, maar heeft dan de data om zijn verhaal te staven niet in handen. Enkele weken geleden weet het Britse Channel 4 alsnog de hand te leggen op de database.
Daaruit is af te leiden dat 3,5 miljoen zwarte Amerikanen met online advertenties moesten worden 'afgeschrikt' om naar de stembus te gaan. De verwachting was dat ze op Hillary Clinton zouden stemmen. "We gebruikten allerlei eufemismen zoals ontkoppeling, maar het ging erom kiezers thuis te houden. Die werkwijze is illegaal in de VS", zegt Wylie. De Trump-campagne ontkent de strategie tegenover Channel 4.
De gelekte database is een overwinning voor de Amerikaanse hoogleraar Mediastudies David Carroll. Hij staat centraal in de Netflix-documentaire The Great Hack. Carroll probeerde via de Britse rechter te achterhalen welke privacygevoelige informatie Cambridge Analytica van hem in handen had, maar werd afgescheept met een beperkt profiel.
Via journalisten van Channel 4 kreeg hij alsnog zijn profiel in handen. Het bevat gedetailleerde informatie zoals familieleden, consumptiegedrag, donaties en tal van psychometrische kenmerken. De Trump-campagne ontkende eerder zulke psychologische data te gebruiken in hun campagne. "Het is voor mij een schok dat ik hiervoor journalisten nodig blijk te hebben", zegt Carroll.
De database zwerft nog steeds rond
Wylie vertrok bij Cambridge Analytica vóór de verkiezingen van 2016, nadat hij was geschrokken van de felle, in zijn ogen racistische, spotjes die het bedrijf op Facebook zette. Nu blijkt dat de database nog rondzwerft "zal het hem niet verbazen" als de psychologische profielen weer worden gebruikt in de verkiezingscampagne.
Volgens hoogleraar Carroll zou een onafhankelijke toezichthouder de database moeten vergelijken met de gegevens die de Republikeinen nu gebruiken, maar de Amerikaanse wet biedt daar geen mogelijkheid toe.