Nederlandse oude meesters inspireerden Britse landschapsschilder Constable

• Annephine van Uchelen

  redacteur cultuur

Hij geldt als een van de beste landschapsschilders aller tijden: de achttiende-eeuwse Brit John Constable (1776-1837). De woeste wolkenluchten en glooiende landschappen van zijn jeugd zijn wereldberoemd. Teylers Museum opent dit weekend de eerste grote overzichtstentoonstelling. Nieuwsuur ging langs en sprak onder meer bij hoge uitzondering met David Thomson, de verzamelaar die maar liefst 58 werken in bruikleen geeft.

"Could you please put Constables head a bit more in the center?" De conservator van de Royal Academy is nog niet helemaal tevreden. Ze begeleidt in een video-verbinding de plaatsing van de buste die de Academy in bruikleen geeft. Ernaast hangt een tekening van Constables geboortehuis in het dorpje East Bergholt in het graafschap Suffolk, waar hij een gelukkige jeugd had. "Als jonge kunstenaar maakte hij vanuit de ramen al olieverfstudies", vertelt conservator Terry van Druten.

Belangrijke inspiratiebronnen voor Constable waren 17e eeuwse meesters als Rembrandt, Rubens en Ruisdael.

Schilderen met een varkensblaas

Op kleine olieverfwerkjes is te zien hoe schetsmatig en los Constable schilderde. "De meeste kunstenaars uit begin negentiende eeuw werkten heel glad en afgewerkt. Ze componeerden een werk op basis van losse elementen die ze buiten hadden gezien. Het bijzondere was dat Constable alles grotendeels in de open lucht schilderde. Verftubes bestonden nog niet dus hij moest zelf de pigmenten en de olie mengen. Die nam hij mee naar buiten in een varkensblaas."

"Dit is Constable Country", zegt Hugh Belsey trots. Hij is een van de experts van het Britse Tussen kunst en kitsch en leidt Nieuwsuur rond door de geboortestreek van de kunstenaar. "Constable was een echte observator en wilde alles om zich heen goed kunnen zien en begrijpen zodat hij het kon vastleggen in verf."

Achter Belsey is de idyllische witte boerderij te zien van Willy Lott. Omdat het huis op veel schilderijen van Constable staat afgebeeld verwierf ook boer Lott eeuwige roem.

Behalve het Britse landschap waren de 17e eeuwse oude Nederlandse meesters als Rembrandt, Rubens en vooral Ruisdael een grote inspiratiebron. Van Druten: "Constable had een grote collectie grafiek, zo'n 3000 bladen waarvan het grootste deel uit Nederlandse meesters bestond. Hij heeft Engeland nooit verlaten maar had veel contacten met andere verzamelaars en kocht werk op veilingen."

Hollandse molen van Ruisdael

Bijzonder is de directe kopie die Constable maakte van een typisch Hollandse molen van Ruisdael. Al is het werk letterlijk gekopieerd, er is één opvallend verschil. Tijdens een restauratie van de Ruisdael zijn later toegevoegde figuurtjes ontdekt en verwijderd, die op de versie van de nietsvermoedende Constable gewoon nog te zien zijn.

Ook keek de schilder goed naar een dramatische storm die zich diagonaal over een ets van Rembrandt met drie bomen stort. Deze typische Rembrandtlucht duikt nog vaak op in de schilderijen van Constable, evenals de Hollandse molens.

Het is mede door die link met Holland dat de Canadese bruikleengever David Thomson (van Persbureau Thomson Reuters) maar liefst 58 werken uit zijn privécollectie aan Teylers Museum uitleent. "Ik vind het belangrijk dat juist de Nederlandse bezoekers een goed overzicht kunnen krijgen van de ontwikkeling van Constables werk. Ik zie het ook als eerbetoon aan al die 17e eeuwse Hollandse meesters die zijn leven zo ingrijpend hebben veranderd."

Al op 17-jarige leeftijd kocht Thomson zijn eerste werk van de kunstenaar. "Het was een prachtig klein landschapje met een molen in Constable Country, bij Stratford St Mary. Wat me zo raakt is dat hij de natuur en het leven heel dichtbij brengt. Hij weet een momentopname te maken, gewoon met een pen, kwast of potlood."

Een jaar vol wolken

Opvallend 'modern' lijken Constables wolkenstudies. Ze gelden als hoogtepunten in de kunstgeschiedenis. Urenlang moet de kunstenaar omhoog getuurd hebben, want tussen 1821-1822 schilderde hij alleen luchten.

"Tijdgenoten hadden het rommelige schetsjes gevonden. Pas later in de negentiende eeuw vonden de toen moderne kunstenaars het fantastisch."' De vraag is hoe Constable het zou hebben gevonden dat zijn privé-werk nu indrukwekkend, maar open en bloot aan de wanden van Teylers Museum hangt?

Thomson is er stellig over. "Intrigerend! Hij zou het prachtig hebben gevonden dat een breed publiek nu beter inzicht krijgt in zijn werkwijze. Bovendien zou hij de selectie adembenemend vinden."

Intussen staat Constables buste op de juiste plaats. De Britse conservator is tevreden. Evenals Constable zelf, zo lijkt zijn blik uit te drukken.

De overzichtstentoonstelling van het werk van John Constable is te zien in Teylers Museum, Haarlem.