Vandaag staat de wereld stil bij de verwoestende impact van aids. Sinds het uitbreken van de epidemie begin jaren tachtig zijn naar schatting meer dan 32 miljoen mensen aan de gevolgen van de ziekte bezweken. Vorig jaar stierven volgens de VN tussen de 570.000 en 1,1 miljoen mensen aan aids. De impact van de ziekte wordt vaak vergeleken met die van een oorlog.
De Amerikaanse schrijver Rebecca Makkai trekt die vergelijking ook in haar boek Een stralende toekomst. De veelgeprezen roman volgt het leven van een homoseksuele man in het Chicago van de jaren tachtig, tijdens de aidscrisis. Een stad die als "een begraafplaats was", waar "een massamoord vol verwaarlozing en afkeer" had plaatsgevonden.
"Net als bij een oorlog is er sprake van een verloren generatie, maar zo zien we de slachtoffers pas in de nadagen van de crisis", zegt Makkai. "Deze jonge mensen kregen te maken met een epidemie, maar ook met activisten die streden voor hun rechten. Het was een oorlog waarin ze veel bondgenoten zijn kwijtgeraakt."
Een stralende toekomst is een van de eerste romans die vanuit het heden reflecteert op de verwoestende gevolgen van de aidsepidemie. Makkai (1978) behoort tot een nieuwe generatie schrijvers die als kind de opkomst van de ziekte meemaakte. Dat was bepalend voor hoe ze die periode beleefde. "Wij kinderen konden het niet van ons afzetten zoals volwassenen. Wij wisten niet dat een crisis overging. Juist daarom konden we het zien voor wat het was: het belangrijkste wat er in de wereld gebeurde."
Hoewel aids ruim tien keer meer slachtoffers heeft gemaakt dan alle oorlogen sinds 1989 bij elkaar, is dat tot nu toe niet terug te zien in de hoeveelheid boeken over het onderwerp. Tot Makkai's verbazing bleek er amper over de donkerste dagen van de aidsepidemie geschreven. Al begint dat nu te veranderen. "Als je de literatuur bekijkt die over de Tweede Wereldoorlog verscheen, duurde het ook dertig jaar voordat mensen konden bevatten hoe omvangrijk de gevolgen ervan waren."
Ik werd bang van alle verhalen die ik over de aidscrisis hoorde. Dat was lange tijd reden om niet uit de kast te komen.
Schrijver en generatiegenoot Matthew Lopez (1977) schreef The Inheritance (De Erfenis). Het toneelstuk gaat over drie generaties homomannen in New York. Het stuk behandelt vragen als: wat geef je van de ene generatie door aan de andere? En wat is er verloren gegaan door de aidsepidemie?
Na een serie succesvolle optredens in Londen, waar The Inheritance bedolven werd onder juichende recensies, staat het stuk inmiddels op Broadway. Ook daar trekt de zeven uur durende voorstelling volle zalen. "We zien dat mensen gaan onderzoeken wat de epidemie en het verlies van een hele generatie met ons als mensen heeft gedaan. Daar gaat deze voorstelling over", zegt acteur Jordan Barbour.
Mede-acteur Jonathan Burke groeide ook op in de jaren tachtig. Als jonge homo herinnert hij zich de angstgolf die met de opkomt van de ziekte gepaard ging. "Ik herinner me dat gevoel van onzekerheid of ik hiermee te maken zou krijgen als ik uit de kast zou komen. Ik werd bang van alle verhalen die ik over die periode hoorde. Dat was lange tijd reden om niet uit de kast te komen."
Het publiek vertelt de acteurs na afloop vaak hoe belangrijk het is dat er bij de vele slachtoffers wordt stilgestaan. "Soms zeggen mensen dat het voelt alsof we hun dierbare voor even weer tot leven hebben gebracht. Dat is een mooi compliment", aldus Barbour.
Herinneringen aan slachtoffers
De herinnering in leven houden is ook waar het bij The Aids Memorial om gaat. Dit populaire Instagram-account bestaat uit een eindeloze reeks portretten van aidsslachtoffers. Familieleden en nabestaanden voorzien de foto's van verhalen en delen zo herinneringen aan hun geliefden.
John Hanning is een van de mensen achter het account en zelf seropositief. "Als ik de berichten lees moet ik soms zo huilen. Soms lees ik iets wat ik zelf heb meegemaakt." De fotogalerie is een eigentijdse versie van de beroemde aids-quilt uit de jaren tachtig. Deze lappendeken van meerdere voetbalvelden bevatte ook herinneringen aan slachtoffers van aids.
Schrijver Rebecca Makkai denkt dat de verstreken tijd tussen het begin van de epidemie en het heden ruimte schept om de impact van aids helderder te zien. Tegelijkertijd groeit het besef dat de gevolgen nog lang bij ons zullen zijn. Makkai: "Veel mensen hebben nog last van PTSS in de nasleep van deze ziekte. Heel begrijpelijk eigenlijk, als je de omvang van dit trauma op je in laat werken."
