'Mondriaan blijkt spiritueel, een echte ondernemer, en idealist'

  • Ronja Hijmans

  • Ronja Hijmans

Piet Mondriaan was niet alleen één van de belangrijkste kunstenaars van de 20ste eeuw, maar ook een sociaal mens die veel waarde hechtte aan astrologie en goed was in het onderhouden van handige kunstcontacten. Dit alles blijkt uit de 1650 brieven in het beheer van het RKD Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Alle brieven van Mondriaan zullen vanaf 2022 online gepubliceerd worden in The Mondrian Papers: een project dat 12 jaar in beslag zal nemen.

Onderzoekers Leo Jansen en Wietse Coppes begonnen in 2015 aan het monnikenwerk om alle brieven, inclusief uitgebreide context en toelichting, klaar te maken voor publicatie. "Aan het begin wisten we van 1200 brieven", zegt Coppes. "Maar ons werk is ook het speuren naar onbekende brieven. Zo hebben we al 450 nieuwe ontdekt."

Onlangs verwierf het instituut 18 onbekende brieven op een veiling in Parijs. Waardevol voor de onderzoekers, want uit deze brieven komt veel informatie naar voren over Mondriaans verblijf in Nederland tijdens de eerste wereldoorlog.

Uitvinder van de abstractie

Mondriaan is zo belangrijk en invloedrijk omdat hij één van de uitvinders was van de abstracte kunst. Maar, hij begon zijn carrière eind 19e eeuw met het schilderen van romantische schilderijen en landschappen. De worsteling om van herkenbare tot abstracte kunst te komen, is volgens de onderzoeker Leo Jansen goed terug te zien in zijn brieven. "De abstractie is niet uitgevonden door Mondriaan op een zolderkamertje, maar door een uitwisseling van ideeën en gedachtes.

Ook Mondriaans idealisme blijkt uit de brieven. "Kunst was voor hem niet vrijblijvend", zegt Jansen. "Hij wist dat hij een voorloper was en had echt de bedoeling om met de principes die onder zijn kunst lagen, een betere maatschappij op te bouwen. Als mensen dit straks kunnen lezen begrijp je beter wat Mondriaan met zijn kunst bedoelde."

Opvallende ontdekkingen

De brieven zijn gericht aan ruim 100 personen: verzamelaars, handelaars, kunstcritici en geliefden. Opvallend is dat er maar een stuk of 50 brieven bewaard zijn gebleven die niet door Mondriaan zelf zijn geschreven. Zijn praktijk was om brieven na beantwoording te verbranden in een kacheltje in zijn atelier. Hij vond dat de brief alleen iets was tussen hem en degene die de brief geschreven had", aldus onderzoeker Coppes.

Een andere opmerkelijke ontdekking is dat de kunstenaar veel van zijn verkochte werken liet vervoeren per schip, zonder het in te pakken. Het enorme drieluik 'Evolutie' ging bijvoorbeeld per trekschuit met een paar dekens eroverheen van Haarlem naar Amsterdam. Coppes: "Het werd niet ingepakt, gewoon omdat het de meest goedkope optie was."

Dichter op de persoon

Onderzoekers Jansen en Coppes willen de brieven in fases publiceren: in 2022, 2025 en 2027. Het project neemt 12 jaar van hun leven in beslag. "Je doet het om dichter op de persoon Mondriaan te komen, licht Coppes toe. "Hij heeft gewoond en gewerkt in Nederland, Parijs en New York en ging daar met zeer vooraanstaande kunstenaars om. Hoe was die uitwisseling? Het beeld was altijd dat hij een man was die zich opsloot in zijn atelier om lijntjes te trekken op een doek. Dat was absoluut niet het geval."

Een selectie van de nieuw verworven brieven is te zien in Kunstmuseum Den Haag (voorheen Gemeentemuseum Den Haag) en het RKD - Nederlands Instituut voor Kunstgeschiedenis. Naar verwachting zal in 2022 het eerste deel van Mondriaans brieven worden gepubliceerd op www.mondrianpapers.org.

Speuren in de brieven van Piet Mondriaan

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl