Dankzij de open grenzen konden miljoenen Polen, Roemenen en Bulgaren wonen en werken in West-Europa. Dat leek goed voor de economie in veel landen, maar er is ook een andere kant. De massale migratie van Oost-Europeanen heeft grote gevolgen en niet alleen voor de thuislanden.
Volgens de Britse hoogleraar West-Europese politiek Anand Menon was immigratie de factor die bij de Britten de doorslag gaf om in 2016 voor een vertrek uit de Europese Unie te stemmen. "Uit elke analyse blijkt dat de mensen stemden met immigratie in gedachten."
Hoogleraar politicologie Matthew Goodwin ziet in de statistieken van het referendum dezelfde trend. "In sommige Britse regio's waren in tien jaar tijd veel EU-burgers gekomen uit Midden- en Oost-Europa. Die regio's hebben in groten getale voor de brexit gestemd."
Er kwamen er veel meer dan verwacht
In Groot-Brittannië wonen inmiddels 1 miljoen Polen. In 2004, meteen na hun toetreding tot de Europese Unie, gaf toenmalig premier Tony Blair alle Midden- en Oost-Europese burgers toegang tot de Britse arbeidsmarkt. Volgens hoogleraar Menon kon hij ook niet anders.
"Blair steunde de uitbreiding van de EU naar Oost-Europa. Daarna kon hij niet zeggen dat ze hier niet mochten komen werken. We zagen die landen als onze natuurlijke bondgenoten, wat ze ook waren. Financiën wilde die mensen hebben, want dat was goed voor de economie."
Maar de Britse regering had wel een misrekening gemaakt, zegt Menon. "We dachten dat andere lidstaten ook Oost-Europeanen zouden toelaten. Maar toen Duitsland, Frankrijk en andere lidstaten hun grenzen dicht hielden, bleken de schattingen fout. Er kwamen er veel meer dan verwacht."
De EU zei: we onderhandelen niet over het vrije verkeer van personen. De prijs daarvoor was de brexit.
De kiezers kregen verkeerde informatie voorgespiegeld, vertelt Goodwin. "In 2010 werd gezegd dat migratie beperkt zou blijven tot tienduizenden. Ook al wist premier David Cameron dat het niet kon. Als de migratie niet zo beroerd geregeld was door de politieke leiders, zouden we nu nog deel uitmaken van de EU."
Volgens de hoogleraar politicologie waren de aantallen niet eens het grootste probleem, wel de snelheid waarin het allemaal gebeurde. "Men had het gevoel dat de veranderingen allemaal te snel kwamen. Het bedreigde de plaatselijke gemeenschappen in hun normen en hun identiteit."
Menon: "Mensen waren bang dat immigratie de lonen onder druk zette en dat de openbare diensten het niet aankonden. Andere mensen wilden niet dat er op straat geen Engels meer werd gesproken, Overal waren Poolse winkels. Er waren allerlei soorten zorgen over immigratie."
Leave kreeg alle ruimte
De leave-campagne benadrukte in 2016 de toestroom van Oost-Europeanen en het verloren gaan van de Britse identiteit. Het remain-kamp negeerde het onderwerp juist. "Ze dachten dat ze op dat punt toch zouden verliezen", zegt Menon. "Daardoor confronteerden ze leave niet en gaven ze juist alle ruimte."
Ook ruimte voor onwaarheden, aldus de hoogleraar West-Europese politiek. "Leave overdreef de angsten, ze vertelden er leugens over. Zo zeiden ze dat het Verenigd Koninkrijk geen veto had over het toetreden van Turkije. Ze waarschuwden voor de komst van 70 miljoen Turken. Dat overdreven ze enorm."
Ik denk dat de Britten immigratie nu minder een probleem vinden omdat de brexit het oplost.
Volgens de hoogleraren kijkt de Britse bevolking nu anders naar het thema. Goodwin: "Meer dan 40 procent van de mensen zeiden voor het referendum dat immigratie het belangrijkste probleem was. Dat percentage is nu gedaald tot het laagste punt sinds 2001: iets meer dan 20 procent."
Menon vult aan: "We weten niet waarom dat zo is. Of ze in de krant hebben gelezen dat EU-immigranten ook artsen en verpleegkundigen zijn en dat die nodig zijn, dat denk ik niet. Ik denk dat ze het minder een probleem vinden omdat de brexit het oplost."
Britse premiers probeerden in de loop der jaren de Europese regels over het vrije verkeer van personen te veranderen, maar stuitten op verzet. Een gemiste kans volgens hoogleraar Goodwin, al begrijpt hij de Europese leiders wel.
"Als Brit zou ik het briljant vinden als er een Europa-brede discussie komt over hervorming van het vrije verkeer van personen. Er zijn veel mensen in het VK die het daarover wilden hebben om zo het VK in de EU het houden. Maar men ontdekte dat er onvoldoende politieke wil was binnen de EU om die discussie te voeren. Ik begrijp wel waarom. De EU zei: we onderhandelen niet over die vrijheden. Maar de prijs daarvoor was de brexit."
