Het voorstel voor het inperken van de voorwaardelijke invrijheidstelling van gedetineerden kon al rekenen op de nodige kritiek, maar minister Sander Dekker krijgt nu ook ongevraagd advies van de Raad voor Strafrechttoepassing en Jeugdbescherming (RSJ), een belangrijk adviesorgaan van de regering. De raad ziet de noodzaak van de wijzigingen niet en mist de onderbouwing ervan.
Als het aan het kabinet ligt komt een zware crimineel straks niet meer vrij na twee derde van de opgelegde straf. Dekker wil per gevangene individueel toetsen of hij of zij in aanmerking komt voor voorwaardelijke invrijheidstelling. Daarbij is het gedrag tijdens de detentie bepalend. Ook wordt de periode van de voorwaardelijke invrijheidstelling beperkt tot maximaal twee jaar.
Die termijn biedt "onvoldoende mogelijkheden voor de resocialisatie van langgestraften", schrijft de RSJ in een rapport, "Het voorstel om het stelsel te wijzigen leidt bovendien tot minder toezicht op en begeleiding van gedetineerden die voorwaardelijk vrijkomen. Dat verhoogt de kans dat ex-gedetineerden opnieuw delicten plegen."
Mensen die door een straf een tik krijgen, kunnen niet zomaar op eigen benen staan.
"Soms wordt er gezegd dat de voorwaardelijke invrijheidstelling een verkorting is van de straf. Dat is niet zo", zegt Peter van der Laan, bijzonder hoogleraar reclassering en medeopsteller van het advies. "Dit is een fundamentele verkeerde uitleg hoe wij straffen opleggen. Het is echt een wezenlijk onderdeel van de totale straf."
Hij vervolgt: "Vergeet niet dat veel gedetineerden mensen zijn die kampen met problemen: schulden, verslavingen of een licht verstandelijke beperking. Dat zijn mensen die door een straf een tik krijgen, die kunnen niet zomaar op eigen benen staan. Ook daarvoor is de resocialisatie bedoeld."
Onwenselijk
Volgens de RSJ maakt een langere termijn van voorwaardelijke invrijheidstelling het mogelijk om langer begeleiding te bieden en toezicht te houden op de terugkeer van gedetineerden in de samenleving. De raad denkt dan aan behandeling, toezicht, meldplicht en locatieverboden.
"De aanscherping van de regeling heeft als bijkomstig gevolg dat bij een gecombineerde gevangenisstraf met tbs, de behandeling in het Forensisch Psychiatrisch Centrum pas op zijn vroegst twee jaar vóór afloop van de gevangenisstraf kan starten. Dit is onwenselijk uit het oogpunt van de effectiviteit van de behandeling."
"Als ik die hulp niet had gekregen en ik was zo op straat komen te staan, dan was ik waarschijnlijk binnen een halfjaar weer vast komen te zitten. Je bent vaak radeloos als je een delict hebt gepleegd. Je kent alleen je oude omgeving. Je foute omgeving", vertelt Michael, die zelf voorwaardelijk vrij kwam.
Hij kreeg ruim vier jaar celstraf voor een overval en zat 36 maanden uit in een gevangenis in Alphen aan de Rijn. In 2011 kwam hij vrij. "Toen ik vrij kwam, moest ik dingen op orde krijgen. Zoals mijn schulden en een opleiding. Ik moest ook naar een woonplek zoeken. Ik had toen niks."
Volgens Michael belanden gevangenen niet zomaar achter de tralies. "Ze hebben vaak een situatie gecreëerd waar ze niet meer uit kunnen komen. Ik had schulden en zat aan de grond. Ik had snel geld nodig, vandaar die overval. Juist dat stukje moet aangepakt worden. Dat lukt niet in de gevangenis."
In het rechtstelsel in Nederland wordt er niet tot nauwelijks rekening gehouden met de nabestaanden.
Nabestaanden zijn juist heel erg te spreken over de plannen van minister Dekker. "We hebben eindelijk het gevoel dat er naar ons geluisterd wordt", zegt Jack Keijzer. Zijn 16-jarige zoon werd in 2007 vermoord. De dader kwam negen jaar later weer vrij.
"In het rechtstelsel in Nederland wordt er niet tot nauwelijks rekening gehouden met de nabestaanden. Wij worden geconfronteerd met de moordenaars van onze kinderen die ineens in dezelfde woonplaats komen wonen. Wij dragen het verdriet", zegt Keijzer.
"Dekker is in onze ogen voortvarend te werk gegaan met zijn visie. Voor ons is het namelijk altijd onbegrijpelijk geweest als iemand 18 jaar opgelegd krijgt door de rechter, dat diegene na 12 jaar alweer 'rondhobbelt'. Dat is niet uit te leggen aan nabestaanden."
Keijzer snapt wel dat iemand moet resocialiseren. "Maar dat hoeft toch niet zes jaar lang? Hoezo moet iemand zes jaar resocialiseren? Nabestaanden zeggen altijd gekscherend tegen elkaar: hoe zwaarder het delict, hoe groter de bonus."
De RSJ roept het kabinet op "niet overhaast te werk te gaan" en zich "nader te bezinnen op de gevolgen" van de plannen. In de Tweede Kamer is er volgende week overleg over het voorstel van Dekker.
