Herman Tjeenk Willink (75) was informateur van eind mei tot eind juni. Hij nam het stokje over van VVD'er Edith Schippers, in een bijzonder moeilijke fase van het formatieproces. Onder zijn leiding kwamen VVD, CDA, D66 en ChristenUnie nader tot elkaar.
Met Nieuwsuur kijkt Tjeenk Willink terug op zijn periode als informateur en gaat hij in op zijn eindverslag. Daarin zette hij niet alleen zijn werkzaamheden als informateur uiteen en gaf hij aanbevelingen voor het vervolg, maar gaf hij ook zijn persoonlijke visie op de huidige politiek.
Hij stelt dat een parlementaire democratie meer is dan besturen en maatregelen nemen. "Politiek is ook burgers overtuigen door het voeren van het inhoudelijke debat en door het ontwikkelen van een visie over waar het met Nederland op langere termijn heen moet."
I, Daniel Blake
Tjeenk Willink refereert in een bijlage van zijn eindverslag aan de Brits-Franse dramafilm I, Daniel Blake, waarin een 59-jarige Engelse meubelmaker na een hartinfarct voor het eerst in zijn leven hulp nodig heeft van de overheid, maar verstrikt raakt in de bureaucratische rompslomp.
Hij noemt die film omdat burgers ook in Nederland volgens hem slachtoffer worden van regels, formulieren en een verstikkende bureaucratie. Dat leidt volgens de oud-informateur tot groot politiek ongenoegen.
"Beelden zeggen vaak meer dan woorden", zegt Tjeenk Willink. "Wat mij trof in die film was dat twee mensen van goede wil in de problemen raken, buiten hun schuld. Terwijl ze eigenlijk niets liever willen dan uit die problemen komen. Niet de hand ophouden maar aan het werk gaan. Twee mensen waarvan je zou zeggen: daar is de staat als eerste voor aangewezen. En de staat geeft niet thuis."
"Politici kunnen van deze film leren", meent Tjeenk Willink. "De democratische rechtsstaat is er juist voor mensen in de problemen. En het gaat niet om klanten, maar om burgers met hun rechten en plichten. Dat is wat Daniel Blake ook helemaal op het einde zegt. Ik ben een burger. Niet meer en niet minder."
Persoonlijk contact
In de film probeert de hoofdrolspeler op een gegeven moment een werkloosheidsuitkering aan te vragen via internet, maar omdat hij geen ervaring heeft met computers lukt hem dat niet. Hoewel een groep mensen in Nederland hier ook mee worstelt, werpt Tjeenk Willink liever de vraag op in hoeverre technische mogelijkheden het persoonlijke contact kunnen vervangen.
"Het doet mij denken aan de wijze waarop wij de conducteurs van de trams hebben gehaald. De VVD in Den Haag wil ze nu weer terug op de tram", zegt Tjeenk Willink. "Of het feit dat we de post hebben geprivatiseerd. Daar kunnen goede redenen voor zijn geweest, maar dat betekent dat dezelfde postbode niet meer op regelmatige momenten door de straat loopt. Dus behalve dat er sociale verbindingen zijn verbroken, hebben we ook als overheid permanent verbanden doorgeknipt."
Legitieme overheid
Tjeenk Willink wierp in zijn eindverslag de vraag op hoe legitiem een overheid is als zelfs competente burgers hun weg niet meer kunnen vinden. "Het is een retorische vraag, want zelfs competente burgers hebben er moeite mee. Laat staan de burgers die niet competent zijn", zegt de oud-informateur.
"Een democratische rechtsstaat, die ook een sociale rechtsstaat wil en moet zijn, is er in eerste instantie voor burgers die het niet op eigen kracht kunnen. Niet om ze te pamperen, maar om ze te beschermen zodat ze zich kunnen ontplooien en zich gehoord voelen. Als je daar niet meer je best voor doet, dan leg je de bijl aan de democratische rechtsstaat."
Politiek ongenoegen
Volgens Tjeenk Willink worden verkiezingen steeds meer afrekeningen in plaats van kiezen voor de plannen die politici presenteren. "Dat hoeft niet slecht te zijn, want het zou de politiek moeten dwingen om te kijken naar de uitwerkingen van het beleid voor burgers."
Tjeenk Willink vindt dat de overheid geloofwaardig moet blijven en dat er veel beter moet worden nagedacht over de consequenties van maatregelen die de overheid doorvoert. "Dat uit zich niet in beleidsplannen, maar in de uitvoering", zegt Tjeenk Willink. "
"Kijk naar de effecten van het beleid, geef burgers een kans en geef ook de uitvoering de ruimte om zich aan te passen aan de veelkleurigheid die de maatschappij heeft. Want als je je burgers verliest, dan houdt de democratie op te bestaan."
