Voor het eerst sinds de oprichting van de Europese Unie komt er geen land bij, maar gaat er een weg. Het Verenigd Koninkrijk heeft gekozen voor een vertrek uit de EU. De oprichters van de Unie vinden dat de gesprekken over het uittreden zo snel mogelijk moeten beginnen.
Het vertrek van de Britten roept een hoop vragen op. Waar is het misgegaan met Europa? Waarom was een brexit mogelijk? Lag het aan de logheid van de Unie, de niet-gekozen bestuurders, het wantrouwen daarover, of lag het aan de immigratiepolitiek?
Nieuwsuur spreekt erover in de studio met Caroline de Gruyter, Europa-correspondent voor NRC, en Felix Klos, historicus en auteur van het boek 'Winston Churchill, vader van Europa'.
Toekomst van Europa
Zes ministers van Buitenlandse Zaken kwamen vandaag bijeen in Berlijn om te praten over de toekomst van Europa. Het zijn de ministers van Duitsland, Frankrijk, Nederland, Italië, Luxemburg en België. Die zes landen stonden in 1951 met de oprichting van de EGKS aan de wieg van de huidige EU.
De Franse minister Jean-Marc Ayrault zei te hopen dat snelle brexit-gesprekken een tijd van onzekerheid voorkomen en de EU kan terugkeren naar de 'geest' van de oprichters. Volgens minister Bert Koenders moet de bladzijde worden omgeslagen. "Gesprekken met het Verenigd Koninkrijk moeten zo snel mogelijk beginnen."
De ministers benadrukten dat ze vertrouwen hebben in een gezamenlijke Europese toekomst. Koenders zei donderdag in Nieuwsuur dat hij niet bang is dat andere landen volgen nu het Verenigd Koninkrijk de EU verlaat. Hij vindt wel dat Europa beter moet kijken naar de zorgen van burgers over de EU.
"Veel mensen willen een ander beter Europa, dat problemen oplost en niet alleen een wetgevingsmachine is. Minder Europa waar het niet nodig is, en meer op punten waar mensen mee zitten", aldus Koenders.
Hervormingen
Volgens historicus en politicoloog Felix Klos moet de EU hervormd worden, ook als er geen brexit was gekomen. Het Britse vertrek is wel een extra signaal dat er goed moet worden gekeken naar het Europese bestuurssysteem en het verhaal dat verteld wordt aan de burger. Hij is wel benieuwd naar de praktische uitvoering van een hervorming. "Dit is nog nooit gebeurd, waarschijnlijk hebben weinig mensen een idee."
Klos vindt dat er binnen de EU meer moet worden samengewerkt. "Dat gebeurt nu onvoldoende, kijk bijvoorbeeld naar de vluchtelingencrisis." Hij vindt ook dat het stemproces anders zou moeten zijn. "Nu moeten ze het allemaal met elkaar eens zijn, dat werkt verlammend voor de besluitvorming."
De EU is volgens hem niet beter af zonder de Britten. "Er zijn veel geopolitieke belangen. Juist nu met de spanningen met Rusland en de dreiging van Islamitische Staat." Wel denkt hij dat er zonder het Verenigd Koninkrijk kans is op verdere Europese integratie. "De overgebleven staten maken nu samen een moeilijke tijd door. Dat kan zorgen voor een sterkere band en effectievere samenwerking."
Een van de grote problemen van Europa is dat niemand zich er verantwoordelijk voor voelt, zegt Caroline de Gruyter. Niemand verdedigt Europa, er is gebrek aan 'ownership'. Europa worstelt met zaken als de brexit, de vluchtelingenstroom en de banken- en eurocrisis. Maar dat zijn volgens De Gruyter niet de redenen dat Europa het moeilijk heeft. Die zaken noemt ze symptomen, hoe ernstig ze ook zijn.
Het ware probleem is dat de nationale politici die Europa moeten laten draaien hun werk niet goed doen, en vervolgens ‘Brussel’ daarvan de schuld geven. "Dat is ridicuul. Ze moeten naar zichzelf kijken", zegt De Gruyter. "Europa is wat lidstaten ervan maken. Europa zijn wij zelf en wij moeten zelf zorgen dat het een succes wordt."
Absurd
Nu het Verenigd Koninkrijk de EU gaat verlaten, gaan er in verschillende landen stemmen op om hetzelfde te doen. "Brussel, Europa deugt niet - we moeten eruit, we moeten ervan af - hoe vaak hoor je dat niet?", schrijft De Gruyter in NRC. Dat gebeurt volgens haar alleen op Europees niveau en niet op nationaal niveau.
"Als burgers geïrriteerd raken omdat een politicus in Nederland zijn verantwoordelijkheid niet neemt in de landelijke of gemeentelijke politiek, kun je een flinke crisis krijgen. Maar die crisis tast het voortbestaan van de Nederlandse staat of de gemeente Den Haag niet aan. Het idee alleen al is absurd."