Een vloot vissersboten die werkloos ligt te verroesten in de haven van de Mozambikaanse hoofdstad Maputo. Ze zijn een symbool geworden van een van de grootste fraudeschandalen in de recente geschiedenis van Afrika.
Leden van de regeringspartij in Mozambique hebben honderden miljoenen dollars verduisterd die de lokale visserij ten goede hadden moeten komen. Het land had voor 2,5 miljard dollar aan staatsobligaties uitgegeven, waarvan 850 miljoen via een in Nederland gevestigd bedrijf werden binnengehaald bij internationale banken en investeerders.
Aangezien het geleende geld niet is gebruikt voor de opbouw van Mozambique, moet de internationale gemeenschap nu bijspringen met voedsel- en noodhulp voor de bevolking.
Mozambique groeide na het einde van de burgeroorlog uit tot een van de rijzende sterren van het continent. Sinds de vondst van gas en olie stromen euro's en dollars het land binnen. De belofte van Mozambique was zo groot dat regeringsofficials miljarden konden lenen, zonder medeweten van de internationale donoren die het land op de been houden.
De regering leende in 2013 850 miljoen dollar voor de aanschaf van 24 gloednieuwe vissersschepen, voorzien van alle moderne technieken. Het zou de bevolking werk en voedsel moeten verschaffen. Een jaar later verschijnen de boten in de haven van Maputo, maar nu blijkt dat ze zelden worden gebruikt. Ook de aangekochte speedboten voor de marine, die de vissersboten zouden moeten beschermen tegen piraterij, liggen te verroesten in de haven.
Als het geld niet is gebruikt voor visvangst, wat is er dan wel mee gebeurd? De Mozambikaanse onderzoeksjournalist Erik Charas noemt de vissersvloot een dekmantel. "Dit ging helemaal niet om vis. Het ging ook helemaal niet om Mozambique. Het was gewoon een grote leugen om corruptie te verbergen."
De miljoenenlening aan Mozambique werd georganiseerd door de internationale banken Credit Suisse en de Russische bank VTB. Het geld werd binnengehaald via een bedrijf met de naam Ematum bv, dat is gevestigd in Amsterdam. "Het bedrijf staat geregistreerd in Nederland, maar alleen op papier", zegt Charas.
Het bedrijf wordt beheerd door het Nederlandse trustkantoor TMF. Charas vindt dat de Nederlandse regering zich verantwoordelijk moet voelen voor dit schandaal. Ook al zegt TMF niets illegaals te hebben gedaan. "Als Nederland niet het Panama van Europa wil worden, moet de regering dit zeer serieus nemen", zegt de onderzoeksjournalist.
"Het voert te ver om te stellen dat eventuele misstanden die lokaal hebben plaatsgevonden, zijn gefaciliteerd door TMF en de andere bij de transactie betrokken partijen", zegt het trustkantoor in een reactie. "Mocht er inderdaad sprake zijn van misstanden dan is de enige juiste conclusie dat personen of organisaties misbruik hebben gemaakt van geld dat beschikbaar is gesteld door professionele beleggers voor de ontwikkeling van de Mozambikaanse economie." Lees hier de volledige reactie.
Het land moet betalen
Afgelopen weken kwam aan het licht dat het schandaal nog veel omvangrijker is. Onderzoekers ontdekten dat via geheime constructies nog eens 1,4 miljard dollar is geleend. Dat geld bleef buiten de begroting en ging buiten medeweten van het parlement en de internationale donoren om.
Mozambique is nu nagenoeg failliet. De gasprijzen zijn wereldwijd gedaald en de nationale munt is in elkaar geklapt, waardoor het terugbetalen van de leningen onmogelijk wordt voor de regering. Het raakt de Mozambikaanse burgers hard. De voedselprijzen in het land zijn in korte tijd explosief gestegen.
"Banen zullen verloren gaan en ons geld gaat devalueren", zegt onderzoeksjournalist Charas. "Het land moet dit betalen, terwijl het geld van de lening naar een paar mensen is gegaan. Voor het land heeft het niets goeds opgeleverd."
Het IMF heeft zijn hulpprogramma voor Mozambique stopgezet, nadat duidelijk werd dat de Mozambikaanse minister van Financiën in het geheim leningen afsloot, zonder medeweten van de internationale donoren. "Met het geheimhouden van leningen probeerde Mozambique overduidelijk corruptie te verbergen", zei IMF-topvrouw Christine Lagarde eerder daarover.
Ook de Nederlandse financiële steun aan het land is stopgezet. Het gaat in totaal om 10,2 miljoen euro aan steun voor de water-, gezondheids- en welzijnssectoren. Minister Lilianne Ploumen van Ontwikkelingssamenwerking is verontwaardigd. "Nederland, het IMF en andere doren hebben naar aanleiding van deze vertrouwensbreuk een duidelijke boodschap afgegeven dat het geen business as usual is met Mozambique", zegt Ploumen.
Ondertussen leven door de droogte ruim 1,5 miljoen Mozambikanen van voedselhulp, dat wordt betaald door internationale donoren. Charas vindt dat de voedselhulp het corrupte systeem in stand houdt. "Als mensen de crisis die dit wanbestuur veroorzaakt aan den lijve zouden ondervinden, zouden ze de bestuurders wegstemmen. Door ons te voeden, wiegen ze ons in slaap. Als we in opstand willen komen, zullen we de pijn moeten voelen."