Nederland is de enige EU-lidstaat die het associatieverdrag met Oekraïne nog niet heeft geratificeerd. En na het duidelijke 'nee' van gisteren, is de ratificatie voorlopig van de baan. Het kabinet moet op zoek naar een oplossing en zich buigen over de vraag: hoe nu verder met de referenda?
In Nieuwsuur vanavond een nabeschouwing van het referendum. Met: Dominique van der Heyde in Den Haag, senatoren Thom de Graaf (D66) en Tiny Kox (SP) in de studio, een verslag uit Oekraïne en een gesprek met Arjan Noorlander in Brussel.
Verantwoordelijkheden
Minister Bert Koenders van Buitenlandse Zaken vindt dat er "even tijd nodig is" om na te denken over de precieze gevolgen van de uitslag van het Oekraïne-referendum. Net als premier Rutte gisteren zei hij dat het verdrag met Oekraïne niet "zomaar" kan worden geratificeerd. "We kunnen niet doordenderen. We luisteren goed en denken over wat de grieven zijn, maar we hebben nog gewoon internationale verantwoordelijkheden."
De optie om voor Nederland de tekst van het verdrag te veranderen is een complexe optie. Juridisch maken die veranderingen weinig verschil, maar ze betekenen symbolisch veel. Het grote nadeel ervan is dat de hele EU en Oekraïne wederom akkoord moeten gaan.
Volgens Henri de Waele, hoogleraar Internationaal en Europees recht aan de Radboud Universiteit in Nijmegen, kan Rutte ook recht doen aan de uitslag, door het besluit te heroverwegen en uiteindelijk toch akkoord te gaan. Rutte zou dan het volgende kunnen zeggen:
"We hebben het nader bekeken en geluisterd naar de kiezers. Maar uit peilingen blijkt dat twee derde van de bevolking denkt dat het verdrag om toetreding van Oekraïne tot de EU gaat. Dat is niet zo. Daarom leg ik het negatieve advies van het volk naast me neer. Daarbij heb ik de vrijheid akkoord te gaan."
Eenvoudige optie
Nederland kan ook een verklaring opstellen om bepaalde dingen nog eens te onderstrepen. Bijvoorbeeld dat Oekraïne niet ineens zal worden toegelaten tot de EU of dat er geen extra geld naar het land zal gaan. Dat gedeelte kan aan het verdrag worden toegevoegd. Alle lidstaten kunnen zich daar dan eventueel achter scharen. Dit is een juridisch vrij eenvoudige optie.
Nederland kan verder nog een uitzonderingspositie aanvragen bij de Raad van Ministers van de EU, bijvoorbeeld op het gebied van bijvoorbeeld corruptie, dierenwelzijn, transport en energie. Dat gaat dan slechts over 10 procent van het akkoord. De overige 90 procent gaat over handel en daar hoeft dan niets aan veranderd te worden.
Minister Ronald Plasterk van Binnenlandse Zaken vindt dat er nog eens goed gekeken moet worden naar de referendumwet. Dat zei hij vandaag in het NOS Radio 1 Journaal. Plasterk erkent dat er nu een geldige nee-uitslag ligt "waar het kabinet mee verder moet". Maar de referendum-regels zijn volgens hem voor sommigen verwarrend, en zouden voor toekomstige referenda opnieuw bekeken moeten worden.
Leren winnen
Het is vooral de kiesdrempel van 30 procent die volgens velen voor problemen zorgt. Het lokt strategisch kiesgedrag uit, omdat mensen thuisblijven in de hoop dat de kiesdrempel niet wordt gehaald. "Nu is de drempel opgehangen aan het totaal aantal mensen dat gaat stemmen. Je zou het ook kunnen ophangen aan het minimaal aantal mensen dat tegenstemt", zegt Plasterk.
Minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem blijft geloven in het referendum als democratisch instrument. "Ik weiger nu ineens kritisch te worden over referenda. Ik vind ze prima. We moeten alleen leren ze te winnen", zegt hij vandaag in Het Financieele Dagblad.
Andere opzet
Wytze van der Woude, hoofddocent staatsrecht van Universiteit Utrecht, noemde gisteravond in Nieuwsuur een andere opzet van de referendumwet. "Ik denk dat het goed is om naast deze referendumvariant een andere te hebben, waarbij mensen zelf met een vraag kunnen komen en daarvoor voldoende handtekeningen kunnen verzamelen", zegt Van der Woude.
"Dan weet je in ieder geval zeker dat als die drempel wordt gehaald, je een vraag hebt waar mensen echt mee zitten."
