Oekraïense corruptiebestrijders vragen steun Westen

• 

  Rudy Bouma

  verslaggever

Op 6 april kunnen Nederlanders in een referendum stemmen voor- of tegen de Associatie-overeenkomst met Oekraïne. Die overeenkomst moet, naast het bevorderen van handel, ook helpen de corruptie in Oekraïne terug te dringen, zo is de hoop van de EU. Tegenstanders van het verdrag vinden juist dat de EU zich zoveel mogelijk moet distantiëren van Oekraïne, zolang het land faalt de corruptie te bestrijden.

Oekraïne staat op plaats 130 op de internationale corruptie-index. De bevolking noemt corruptie, na het militaire conflict in het oosten van Oekraïne, het grootste probleem van het land. Ook het Westen uit regelmatig felle kritiek op de invloed van schatrijke oligarchen op de Oekraïense politiek en justitie.

Leugendetectortest

Het nieuwste wapen in de strijd tegen corruptie in Oekraïne is het Nationale Anti Corruptie Bureau (NABU). Dat is onlangs opgezet met steun van het anti-fraudebureau van de EU en kan autonoom parlementariërs, ministers, rechters en officieren van Justitie arresteren en vervolgen. Special Forces van het NABU drongen afgelopen week nog een Openbaar Ministerie en een hoofdkantoor van de politie binnen in de westelijke stad Ternopil.

De eerste zeventig rechercheurs zijn uit 3000 sollicitanten geselecteerd. Hoe diep geworteld corruptie is in Oekraïne blijkt als een sollicitant, afkomstig van Justitie, het hoofd van de selectiecommissie 10.000 dollar biedt voor een baan bij de NABU. Een verborgen camera legde de poging tot omkoping vast en de man is gearresteerd.

De nieuwe rechercheurs moesten een leugendetectortest doen voordat ze werden aangenomen. Ze verdienen door Westerse steun een stuk meer dan 'normale' rechercheurs om het risico op interne corruptie te voorkomen. Ze onderzoeken inmiddels zeventig zaken.

Het hoofd van de NABU, Artjom Sitnik, toont als voorbeeld enkele dossiers van verdachte rechters, die in het bezit blijken van een duur wagenpark en onroerend goed. Bij huiszoekingen werden tevens grote hoeveelheden bankbiljetten en een geldtelmachine aangetroffen. "Cynisch genoeg kun je het salaris van een rechter makkelijk met de hand tellen." Een andere prioriteit van het bureau zijn de miljoenen die momenteel verdwijnen bij de privatisering van overheidsbedrijven. "Corruptie is na de revolutie niet afgenomen, alleen de vorm is veranderd", zegt Sitnik

'Het is traditie'

Mustafa Najem, toen onderzoeksjournalist, ontketende met een oproep op Facebook in 2013 de Maidan-revolutie. ‪Nu is hij parlementariër voor de partij van president Petro Porosjenko. maar nog steeds luis in de pels van corrupte politici. "Alle partijen worden op een niet-transparante manier gefinancierd door de oligarchen, ook mijn partij", zegt Najem. "Het is traditie."

Hij vraagt nadrukkelijk de hulp van de EU. "Helpen jullie ons om de corruptie te bestrijden of zeggen jullie 'dat is jullie probleem'? Ik wil de mensen in Nederland eraan helpen herinneren dat we het enige land in de geschiedenis zijn waar mensen strijdend onder de EU-vlag zijn omgekomen."

Gedesillusioneerd

Ook de minister van Economische Zaken, Aivaras Abromavicius, geldt als een fervent corruptiebestrijder. De voormalige zakenbankier uit Litouwen werd door Porosjenko naar Kiev gehaald om het ministerie schoon te vegen. "Ik heb in een jaar tijd de helft van de oude ambtenaren eruit gegooid en 250 onbedorven mensen ingehuurd”, zegt hij.

Toch trad Abromavicius eerder deze maand gedesillusioneerd af nadat van hogerhand druk op hem was uitgeoefend om politieke vriendjes op belangrijke posten te benoemen. "Helaas kwam die druk vanuit de kring rond de president. Ik hoop dat mijn aftreden een alarmbel zal zijn."

Te dure medicijnen

Waar de politiek faalt in de strijd tegen corruptie, nemen burgers het heft in eigen handen. Bijvoorbeeld als het gaat om de gezondheidszorg. Die is officieel gratis, maar toch moet overal voor worden betaald. De prijzen van medicijnen zijn torenhoog, want bij de inkoop blijft jaarlijks bijna 100 miljoen euro aan de strijkstok hangen. "Tot 60 procent van het budget wordt gestolen door hoge ambtenaren op het ministerie van Gezondheidszorg", zegt Olga Stefanisjina van een patiëntenorganisatie.

De 13-jarige Andrij heeft hemofilie, een ziekte waardoor het bloed in wonden niet stolt. Hij is afhankelijk van medicijnen, maar zijn familie kan die door de hoge prijzen niet betalen. Daarom krijgt hij nu illegaal geïmporteerde medicijnen die over datum zijn. "Door corruptie kunnen patiënten als mijn zoon in Oekraïne geen normaal leven leiden", zegt zijn moeder Tamara.

Na druk van boze burgers is nu in de wet verankerd dat de medicijnen voortaan worden ingekocht bij Westerse non-profitorganisaties. Het Nederlandse IDA is een van de organisaties. "Ik hoop dat deze organisaties onze overheid kunnen tonen dat je eerst aan je volk moet denken in plaats van aan je eigen zakken vullen", zegt Tamara.

Strikte voorwaarden stellen

De afgetreden minister Abromavicius vindt dat de EU meer zou kunnen bijdragen aan de strijd tegen corruptie. "Dit is het minste wat de EU kan doen voor een land in nood dat bij de Europese familie wil horen." Hij bestrijdt dat de EU het risico loopt verstrikt te raken in de Oekraïense corruptieschandalen. Volgens hem moet de EU strikte voorwaarden stellen, net als het IMF. Die dreigt miljardenleningen stop te zetten als Oekraïne niet aan alle anticorruptie-eisen voldoet.

NABU-hoofd Sitnik hoopt ook dat de samenwerking met het Westen voortduurt. "We hebben met een transparante procedure hard gewerkt om vertrouwen te winnen en getoond dat we volgens nieuwe principes werken. Daarvoor verdienen we zowel morele als financiële steun." Parlementariër Najem: "Een nee-stem bij het referendum op 6 april zou de boodschap overbrengen dat jullie ons zien vechten maar onze strijd niet steunen."