Teruglezen: het NOS Radiodebat met dertien lijsttrekkers

Het debat is afgelopen

Het eerste verkiezingsdebat zit erop.

Hoekstra: niet bezuinigen is fabeltje, Rutte wil dat de teller niet te hoog oploopt

CDA-lijsttrekker Hoekstra is ook minister van Financiën en vindt dat er geen beloftes gedaan mogen worden dat er niet bezuinigd gaat worden na de coronacrisis. Hij vindt het goed om op de korte termijn miljardensteun te geven uit de schatkist. "Maar iedereen die zegt dat er niet bezuinigd gaat worden, vertelt een verhaaltje."

Rutte is het eens met Hoekstra, maar wijst hem er wel op dat het CDA dan niet met miljarden kostende voorstellen moet komen, zoals de afschaffing van de verhuurdersheffing. "Bij dit eerste debat komt u met een voorstel dat 2,5 miljard euro kost. Zondag is het RTL-debat. De teller loopt snel op."

Dus als de wensen van de andere nieuwe regeringspartijen zo duur worden, zal dit zeker tot bezuinigingen leiden, waarschuwt de VVD-leider.

Het laatste blok: PVV, CDA en VVD over de tijd na corona

Wilders begint zijn verhaal dat Nederland geen geld moet geven aan Europa om Zuid-Europese landen te helpen bij de coronacrisis. "We hebben 43 miljard euro aan de Italianen en Spanjaarden gegeven, dat hadden we aan de zorg kunnen geven. Onze eigen mensen." Rutte benadrukt het belang van Europese samenwerking. "Wil je de Nederlandse bedrijven helpen dan heb je de Europese handel nodig", aldus Rutte.

GroenLinks: leenstelsel moet weg, basisbeurs moet terug

Lijsttrekker Klaver van GroenLinks vindt het na vijf jaar leenstelsel tijd is om te zeggen dat het experiment is mislukt.

Ook Kaag van D66 zegt: "Het roer moet om." De partij wil een basisbeurs terug voor mensen die het niet kunnen betalen. Zij vindt dat studenten die met bijbaantjes hun studieschuld proberen klein te houden zich niet goed kunnen richten op hun studie.

Rutte wil niet van het leenstelsel af. De VVD vindt het juist goed als iedereen meebetaalt aan zijn of haar eigen studie.

Het volgende thema: onderwijs

Een van de belangrijkste verkiezingsthema's, zeker vanwege de gevolgen van de coronacrisis, is het onderwijs. De discussie gaat tussen Klaver, Kaag en Rutte.

Lijsttrekker Klaver van GroenLinks, zelf vader van drie "bloedjes van kinderen", vindt dat er kleinere klassen moeten komen zodat kinderen individueel meer aandacht krijgen.

Kaag van D66 wil ook extra mensen voor de klas, en hogere salarissen voor leraren en docenten. Om de verschillen tussen kinderen te verkleinen wil D66 meer taallessen.

Rutte, die zelf ook lesgeeft op een middelbare school, geeft toe dat het nog niet meevalt om extra leraren en docenten te krijgen. Er zijn te weinig mensen die voor het vak kiezen. Klaver verwijt Rutte dat dat door het kabinet komt. Dat heeft te weinig in onderwijs geïnvesteerd. Kaag verdedigt het kabinetsbeleid, waar ook haar partij D66 verantwoordelijk voor was. "Maar er is inderdaad meer geld nodig, ook voor de wetenschap."

Azarkan en Wilders botsen hard over islam

Partijleider Azarkan van Denk maakt PVV-leider harde verwijten. Azarkan spreekt over een "fascistische en racistische ideologie" van de PVV en vindt dat andere partijen de partij van Wilders meer moeten tegenspreken. "De PVV zit 21 jaar in de Kamer en heeft niets bereikt behalve haatzaaien." Azarkan zegt het spuugzat te zijn dat moslims door de PVV onder vuur worden genomen.

Wilders zegt tegen Azarkan dat hij de islam verwerpelijk vindt en dat "Nederland er niet fraaier" van wordt. Ploumen deed niet mee aan het verbale gevecht. "Twee scheldende mannen lossen nooit problemen op."

Integratie, 'een dossier dat zorgt voor emotie'

Het onderwerp integratie leidt al jaren tot veel discussie in de Tweede Kamer. PvdA-lijsttrekker Ploumen zegt dat kinderen in Nederland geen gelijke kansen hebben. "Het ene kind is geboren met een gouden lepel in de bek". De PvdA vindt dat er een voorschool moet komen, om te zorgen dat achterstandskinderen zo snel mogelijk Nederlands leren.

Kernenergie: Wilders ziet het als oplossing, Kaag staat er "open" voor

PVV-lijsttrekker Wilders ziet de oplossing van de CO2-uitstoot in kernenergie. D66-lijsttrekker Kaag is geen voorstander maar wijst het ook niet af.

Segers van de ChristenUnie zegt dat er nog geen bedrijven zijn die aan een kerncentrale willen beginnen omdat het niet winstgevend is. Wilders zegt dat het in Frankrijk wel werkt. "Dus waarom zou het in Nederland niet kunnen?"

Op dit moment doet een adviesbureau onderzoek, op verzoek van de Tweede Kamer, naar wanneer kernenergie in Nederland voor bedrijven aantrekkelijk zou kunnen zijn.

Kaag gebruikt een Amerikaanse uitdrukking 'Doen of doodgaan'

Het volgende thema: klimaat

Het klimaatprobleem is bij jongere kiezers een van de belangrijkste verkiezingsonderwerpen, zo blijkt uit onderzoek. Segers van de ChristenUnie en Kaag van D66 staan in dit thema tegenover Wilders van de PVV.

Segers en Kaag vinden dat er naast de coronacrisis ook sprake is van een klimaatcrisis die voor toekomstige generaties bestreden moet worden. Segers: "Het gaat over mijn dochters en hun kinderen. Het vraagt om nieuwe keuzes." Kaag zegt ook: "Het is nu of nooit. We staan op een kruispunt." Zij zegt dat politici van nu alle data hebben over de ernst van de klimaatcrisis, maar dat zij waarschijnlijk de laatsten zijn die er ook nog wat aan kunnen doen.

"De problemen worden schromelijk overdreven", reageert Wilders. "En wat gaan we doen? We gaan voor miljarden besteden en de overheid gaat van alles voor je bepalen." Hij verwijt Kaag dat zij zelf heel vaak het vliegtuig neemt en dat Schiphol de Kaagbaan waarschijnlijk naar haar heeft vernoemd.

Kaag zegt dat internationale reizen nu eenmaal bij haar werk als minister voor Buitenlandse Handel hoorden. Ze noemt Wilders een klimaatontkenner.

Segers: wil een punt zetten achter experiment gereguleerde wietteelt

De ChristenUnie heeft in de zaal zitten luisteren. Zijn partij was nooit voor het experiment met gereguleerde wietteelt, maar het was een wens van D66 en daarom is het in deze regeringsperiode opgestart. Segers draait er geen doekjes om. "Van mij mag er een punt achter worden gezet".

Hoekstra: D66 is 'ontwapenend naïef 'over regulering drugs, Kaag: 'het is realistisch'

Het CDA heeft stevige kritiek op de wens van D66 om softdrugs te reguleren. "Het is ontwapend naïef", was conclusie van Hoekstra. Zijn partij wil de zware criminaliteit hard aanpakken. "Criminaliteit ontwricht. Er zijn liquidaties op het midden van de dag met machinegeweren". Kaag verwijst naar de Verenigde Staten waar de 'war on drugs' nauwelijks werkt. De partij is voor regulering omdat daarmee het verdienmodel van drugscriminelen wordt aangepakt. Kaag: "Ik ben verre van naïef, ik ben realistisch."

Het volgende onderwerp: veiligheid

Met Hoekstra van het CDA, Van der Staaij van de SGP en Kaag van D66.

Ouwehand wil huren vier jaar bevriezen

Lijsttrekker Ouwehand van de Partij voor de Dieren vindt dat de huren niet alleen komend jaar, maar de komende kabinetsperiode van vier jaar bevroren zouden moeten worden, Ploumen van de PvdA is het daarmee eens.

CDA-lijsttrekker Hoekstra vindt dat geen goed idee omdat het veel geld kost en uiteindelijk zal dat voor minder woningbouw zorgen. "De jongeren die op een huis zitten te wachten help je hier niet mee."

Kijken: discussie over speculanten, de Prins Bernhardbelasting en meer

Het volgende thema is wonen

Uit het inleidende verslag wordt duidelijk dat 'wonen' een belangrijk verkiezingsthema is. Er zijn te weinig betaalbare woningen voor iedereen, en starters hebben het moeilijk.

CDA-lijsttrekker Hoekstra is het eens met de probleemstelling en zegt dat de woningmarkt moet veranderen. PvdA-lijsttrekker Ploumen zegt dat wonen nu juist geen markt zou moeten zijn. Dan wordt er niet door verkeerde partijen te veel aan verdiend, en komt er met het vrijgekomen geld meer "volkshuisvesting".

Hoekstra brengt er tegenin dat het kabinet, waar het CDA in zit, juist goede stappen heeft gezet om meer woningen te laten bouwen. Hij noemt als voorbeeld het verminderen van de verhuurdersheffing waardoor woningcorporaties meer geld overhouden om te investeren in nieuwe huizen.

Ploumen herhaalt haar plan om een "prins Bernard-belasting" in te voeren. De prins heeft veel huizen die hij verhuurt. Ploumen vindt dat er over de huurinkomsten belasting moet worden betaald. Dat is nu nog niet zo.

50Plus wil geen wijziging van zorgstelsel of afschaffen eigen risico, GroenLinks en SP wel

De nieuwkomer in het debat is Liane den Haan, de lijsttrekker van 50Plus. De SP heeft kritiek op het verkiezingsprogramma van de ouderenpartij omdat die het eigen risico in stand houdt en ook het systeem van commerciële zorgverzekeraars ongemoeid laat. GroenLinks en de SP willen een einde aan deze marktwerking in de zorg. Den Haan blijft bij haar verhaal. Er moet wel minder winst gemaakt worden door de zorgverzekeraars en het eigen risico moet naar 200 euro gaan. "Het moet ergens van betaald worden. Het is geen gratis bier."

SP: extra geld voor zorg 'voorwaarde' voor regeringsdeelname, GL wil geen 'politieke' discussie

De drie partijen vinden allemaal dat er extra geld naar de zorg moet. De werkdruk is te hoog en het salaris is te laag. De SP wordt gevraagd of extra zorggeld een voorwaarde is om mee te regeren in een nieuw kabinet. Lijsttrekker Marijnissen van de SP laat merken dat het wel een voorwaarde is. "Het lijkt me niet eerlijk als er niets gaat gebeuren om de lonen te laten stijgen."

Klaver van GroenLinks wil op deze vraag nog geen antwoord geven. Hij vindt het een te politieke discussie. Hij benadrukt dat er een stelselwijziging moet komen in de zorg en dat er meer gedaan moet worden aan gezondheidspreventie.

Nu de zorg: met Marijnissen, Klaver en Den Haan (SP, GroenLinks en 50Plus)

Het blokje vertrouwen is afgelopen en de sprekers zijn gewisseld. Alleen Marijnissen van de SP blijft zitten.

Marijnissen: heb niet het idee dat betrouwbare overheid met deze heren dichterbij komt

Meteen beetje discussie tussen Rutte en Baudet, over uitlatingen Baudet

VVD-lijsttrekker Rutte vindt dat Baudet ten onrechte twijfel zaait over de betrouwbaarheid van de verkiezingen. Baudet noemt dat lage en valse beschuldigingen en neemt vervolgens heel lang het woord om te zeggen dat hij onterecht wordt aangevallen.

SP-lijsttrekker Marijnissen zegt dat zij met twee mensen aan tafel is gezet waardoor zij er zelf niet echt tussenkomt. Marijnissen reageert op de verontwaardiging van Baudet met de opmerking dat hij nog steeds beweert dat corona "maar een griepje" is, terwijl wetenschappelijk onderzoek toch echt anders uitwijst.

In de discussie zei Rutte dat Baudet uitingen doet die racistisch en homofobisch zijn:

Thema: Vertrouwen in de overheid

Lijsttrekker Rutte van de VVD bevestigt dat hij het premierschap anders ervaart nu het kabinet demissionair is en het kabinet minder zeggenschap heeft. Alleen de noodzakelijke besluiten mogen worden genomen. Maar de afwikkeling van de kinderopvangtoeslagaffaire moet doorgaan, zegt hij.

SP-lijsttrekker Marijnissen zegt dat door de demissionaire status van het kabinet de macht van de VVD iets kleiner is geworden en er daarom meer mogelijk is. Of de huidige coalitiepartijen de beste zijn om de kinderopvangtoeslagaffaire op te lossen betwijfelt zij. "Je moet een pyromaan niet vragen om de brand te blussen."

Ook Baudet maakt gebruik van de gelegenheid om het kabinet te bekritiseren. Zo vindt hij dat het coronabeleid het vertrouwen van burgers in de overheid heeft geschaad. Ook vindt hij dat de schade door aardbevingen in Groningen te langzaam wordt aangepakt.

Marijnissen wijst Baudet erop dat hij voor het openen van de gaskraan is, waardoor de aardbevingen worden veroorzaakt. Baudet zegt dat het verantwoord kan.

En het programma is begonnen

Presentatoren Lara Rense en Xander van der Wulp heten iedereen welkom en leggen het programma uit.

Nog een kwartier, dan gaat het debat beginnen

De partijleiders doen op basis van het aantal zetels van hun partij en de score in de Peilingwijzer één, twee of drie keer mee met een debatronde. Zo is VVD-lijsttrekker Rutte drie keer aan de beurt: over de onderwerpen 'vertrouwen in de overheid', 'onderwijs' en 'Nederland na de crisis'. Ook PVV-lijsttrekker Wilders en CDA-lijsttrekker Hoekstra komen in drie rondes langs, de kleine partijen een keer.

De NOS-eindredactie heeft bepaald welke partijen over welke thema's debatteren. De acht thema's die kiezers op dit moment belangrijk vinden, zijn gekozen op basis van onderzoek van I&O Research en eigen publieksonderzoek van de NOS.

De presentatoren zijn er klaar voor: Lara Rense en Xander van der Wulp

Het schema van de onderwerpen én de lijsttrekkers

Het debatschema:

17.00-17.30 uur

Blok 1: Vertrouwen in de overheid

Mark Rutte (VVD), Thierry Baudet (FvD), Lilian Marijnissen (SP)

Blok 2: Zorg

Lilian Marijnissen (SP), Jesse Klaver (GroenLinks), Liane den Haan (50PLUS)

17.30-18.00 uur

Blok 3: Wonen

Lilianne Ploumen (PvdA), Esther Ouwehand (PvdD), Wopke Hoekstra (CDA)

Blok 4: Veiligheid

Wopke Hoekstra (CDA), Kees van der Staaij (SGP), Sigrid Kaag (D66)

18.00-18.30 uur

Blok 5: Klimaat

Sigrid Kaag (D66), Gert-Jan Segers (ChristenUnie), Geert Wilders (PVV)

Blok 6: Integratie

Geert Wilders (PVV), Lilianne Ploumen (PvdA), Farid Azarkan (Denk)

18.30-19.00 uur

Blok 7: Onderwijs

Sigrid Kaag (D66), Jesse Klaver (GroenLinks), Mark Rutte (VVD)

Blok 8: Nederland na de crisis

Mark Rutte (VVD), Geert Wilders (PVV), Wopke Hoekstra (CDA)