Hieronder vind je de verantwoording van de Ophef-aflevering over de polarisatie rondom de wolf in Nederland en de bedreigingen die hiermee gepaard gaan. We spraken met verschillende deskundigen en betrokkenen over de gevolgen van deze polarisatie en de complottheorieën die rondgaan over de wolf.
We spraken niet alleen met de sprekers die in de aflevering zitten, maar ook met andere betrokkenen die te maken hebben gehad met bedreigingen. Onder hen bevonden zich deskundigen, boswachters, wolvenconsulenten en schapenboeren. In totaal hebben we vijftien mensen gesproken over hun ervaringen met bedreigingen. Niet iedereen wilde zijn of haar verhaal voor de camera vertellen, soms uit angst voor verdere intimidatie. We ontvingen ook bewijsstukken voor bedreigingen zoals aangiftes, foto's, socialemediaberichten en e-mails.
De politie geeft aan dat zij geen specifiek overzicht bijhoudt van aangiften die te maken hebben met bedreigingen rond de wolf. Wel stelde de Raad voor Dieraangelegenheden (RDA) in mei van dit jaar dat er een sfeer van "intimidatie en agressie" is ontstaan rondom de wolf. Hun volledige rapport is hier te lezen.
Cijfers wolven in Nederland
Volgens de nieuwste cijfers van BIJ12 leven er momenteel naar schatting 104 tot 124 wolven in Nederland, verdeeld over elf roedels. BIJ12 coördineert de monitoring van de wolvenpopulatie en de schadeafhandeling bij aanvallen op vee. Uit hun gegevens blijkt dat het aantal bevestigde wolvenaanvallen sinds 2015 sterk is toegenomen: van vier in 2015 naar 493 in 2023. Een taxateur die in opdracht van BIJ12 werkt, bezoekt na een aanval op vee de locatie om dna-monsters af te nemen. Deze monsters worden vervolgens geanalyseerd in het laboratorium van Wageningen Environmental Research (WENR) om vast te stellen of het daadwerkelijk om een wolvenaanval ging. Alleen aanvallen waarbij dna-onderzoek bevestigt dat het om wolven ging, zijn meegenomen in deze cijfers. Het bronbestand met gemelde schade aan vee is te vinden op de pagina van BIJ12.
Complot: de wolf is uitgezet
Tijdens ons onderzoek zagen we verschillende complottheorieën over de wolf circuleren op socialemediaplatformen zoals Facebook en X. We keken mee in grote Facebookgroepen, waaronder de inmiddels door Meta verwijderde groep "Geen Wolf" (50,6K volgers) en andere groepen zoals Stichting Annemieke (48,9K volgers) en No Wolves Benelux (9,2K volgers). Een veelvoorkomende theorie is dat de wolf door mensen in Nederland zou zijn uitgezet.
Er is geen bewijs gevonden voor de bewering dat de wolf door mensen in Nederland is uitgezet. Deskundigen die we spraken, bevestigen dat de wolf op natuurlijke wijze het land heeft bereikt. In de aflevering bespreken we deze theorie met Joachim Mergeay, expert bij het Vlaamse Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Dit instituut is, net als Wageningen Environmental Research, aangesloten bij het CEwolf-consortium, een Europees samenwerkingsverband van laboratoria uit onder meer België, Nederland, Duitsland en Polen.
Het CEwolf-consortium monitort de Centraal-Europese wolvenpopulatie via genetisch onderzoek. Doordat aangesloten laboratoria dezelfde methode gebruiken, kunnen dna-profielen van wolven met elkaar vergeleken worden. Dit maakt het mogelijk om de herkomst van individuele wolven en hun migratieroutes te traceren. Soms reiken de genetische stambomen van gemonitorde wolven tot wel tien generaties terug. De monitoring vanuit het consortium toont aan dat de wolvenpopulatie in Duitsland de afgelopen twintig jaar sterk is gegroeid en zich geleidelijk in de richting van de Nederlandse grens heeft verplaatst. Een visuele weergave hiervan is te zien op deze kaart.
Ondanks het wetenschappelijke bewijs dat de wolf op natuurlijke wijze naar Nederland is gekomen, vonden we meerdere uitspraken van politici in de Tweede Kamer en Provinciale Staten waarin deze conclusie werd betwijfeld.
Complot: hybride wolven
Een andere veelbesproken theorie is dat er hybride wolven kruisingen tussen wolven en honden in Nederland zouden zijn. Dit zou betekenen dat deze dieren minder schuw zijn en minder strikt beschermd worden. Volgens de Europese regelgeving vallen echter ook hybride wolven onder de bescherming van ''inheemse diersoorten'', zoals beschreven in het Interprovinciaal Wolvenplan
In Nederland onderzoekt Wageningen Environmental Research (WENR) het dna van wolven op mogelijke hybridisatie. De resultaten van deze analyses worden gedeeld met BIJ12, dat in hun openbare data vermeldt of het om een wolf of een wolfshond gaat. Uit onderzoek van WENR blijkt dat er tot nu toe geen hybride wolven in Nederland zijn aangetroffen. Desondanks blijven vragen over hybridisatie regelmatig opduiken in de politiek
Op 5 juli 2023 diende Eric Kemperman, Eerste Kamerlid en Statenlid voor de BBB in Gelderland, een motie in de Gelderse Staten voor aanvullend onderzoek naar de hybridisatie van wolven in Nederland. In zijn motie verwees hij naar een dna-onderzoek van het Duitse onderzoeksbureau ForGen, dat zou aantonen dat er hybride wolven in Nederland zouden zijn. De motie werd aangenomen, waarna de provincie Gelderland besloot om aanvullend dna-onderzoek te laten uitvoeren door twee buitenlandse onderzoeksinstituten: ForGen en het Sloveense DivyaLabs Ltd. Omdat ForGen geen reactie gaf, werd besloten om elf dna-monsters van dode wolven te laten analyseren door DivyaLabs. De analyse van DivyaLabs concludeerde dat er geen sprake was van hybridisatie. Het volledige rapport is hier in te zien.
Op social media worden dna-analyses van ForGen gedeeld, waarin wordt gesteld dat er hybride wolven zouden zijn. Deze analyses werden uiteindelijk als bewijs ingebracht in de Gelderse Staten. Deskundigen die we raadplegen, twijfelen aan de methode van ForGen voor het onderzoeken naar hybridisatie. We legden vragen over de methode van ForGen voor aan het onafhankelijke Sloveense instituut DivYalabs, dat concludeerde dat de methode van ForGen niet transparant, niet peer-reviewed en daardoor niet wetenschappelijk valide is. We hebben telefonisch contact gehad met ForGen, maar dat heeft onze vragen voor wederhoor (nog) niet beantwoord.
Hieronder zie je de reactie van DivYalabs over de methode van ForGen:
Does DNA analysis conducted by ForGen provide evidence of hybrid wolves in the Netherlands?
We have seen only parts of the reported analysis by ForGen, and we are not aware of any peer-reviewed articles or other recent documents where they have reported their methods. A 2019 evaluation report by some of the foremost scientists in the field of conservation genetics found the methods that ForGen applied and reported in a similar analysis in France severely lacking (link here, it also includes the ForGen's report that the evaluation was based on). Reading the referenced ForGen's report, we have to concur with that evaluation. While we don't know if ForGen improved their methodological approaches in the meanwhile, a detailed description of methods with appropriate references is essential for any analysis to meet the minimal requirements for scientific work. Without that, the results cannot be trusted. Unless ForGen provides a detailed description of the work they did that can stand up to peer review, and unless their methods have improved considerably from what they reported in the French case referenced above, we do not consider that their results provide any evidence of hybrid wolves in the Netherlands.
Are the methods used by ForGen to analyze wolf hybridization scientifically reliable?
As noted above, this can only be evaluated if the methods are published, and the analyses explained in a detailed, transparent manner. This includes detailed descriptions of the genetic markers, analytical methods, and reference populations used. It is also very important to report the genotyping success and error rates, and any screening of the results to remove unreliable genotypes. (E.g., as Pilot et al. reported on page 2435 of their study, where they kept only individuals where at least 90% of markers were successful). This is not provided in required detail in the reports available to us. Until this is provided, regardless of the actual methods applied, we cannot consider their methods scientifically reliable.
Hoewel er bewijs is dat er geen hybride wolven in Nederland zijn, zagen we herhaaldelijk uitspraken en vragen van politici in de Tweede Kamer over hybridisatie. Deze werden gesteld door leden van de BBB, CDA, JA21, SGP en VVD. We hebben de betreffende fracties om een reactie gevraagd over hun standpunt ten aanzien van de theorie dat de wolf zou zijn uitgezet en dat er hybride wolven zijn in Nederland. Ook vroegen we naar hun visie op het huidige wolvenbeleid in Nederland. De reacties van de partijen zijn hieronder te vinden. Aangezien we Caroline van der Plas (BBB) hebben geïnterviewd, is haar reactie meegenomen in de aflevering.
Reactie JA21;
De wolf is uitgezet:
In de periode waarin toenmalig JA21-Kamerlid Eppink zijn vragen stelde, was er in de media veel speculatie over de snelheid waarmee de wolf zich in Nederland vestigde. Kamervragen zijn een effectief middel om dergelijke kwesties te onderzoeken voor waarheidsvinding. Inmiddels is echter veelvuldig aangetoond ook door het ministerie en door Pointer dat er geen bewijs is voor het uitzetten van wolven in Nederland. Wij onderschrijven deze bevindingen. Op basis van eerdergenoemde bronnen is er geen bewijs dat wolven door mensen in Nederland zijn uitgezet. Beelden en berichten die twijfel zaaiden, zijn inmiddels weerlegd.
Hybride wolven:
In Nederland zijn wolven volgens wetenschappelijk onderzoek 100 procent wolf en geen kruising. Dat onderschrijft JA21. Hybride wolven, die ontstaan uit kruisingen tussen honden en wolven, komen voor in landen met veel loslopende zwerfhonden, maar ook in Duitsland zijn de afgelopen decennia enkele gevallen van hybride wolven vastgesteld. In theorie zou een hybride wolf uit Duitsland ook Nederland kunnen bereiken. Echter, er is momenteel geen bewijs dat dit daadwerkelijk is gebeurd. Daarnaast gebeurt het soms dat honden door mensen voor wolven worden aangezien. Het is daarom belangrijk om bij waarnemingen van wolven deskundige vaststelling toe te passen.
Het huidige wolvenbeleid:
De wolf is een indrukwekkend dier, maar het past niet in een dichtbevolkt land als Nederland. JA21 pleit voor een verlaging van de beschermingsstatus van de wolf. Tijdens de vergadering van het Permanent Comité van het Verdrag van Bern in Straatsburg, die deze maand plaatsvindt, kan worden besloten de beschermingsstatus van de wolf in Europa te verlagen. JA21 steunt deze maatregel.
Reactie CDA:
Wolf is uitgezet en hybride wolven:
Dat de beschermde status van de wolf omlaaggaat is goed nieuws. De wolf past namelijk niet in een dichtbevolkt land als Nederland. Minder strenge bescherming maakt het mogelijk om eindelijk echt in te kunnen grijpen bij wolven die voor problemen zorgen. Dat kan door wolven te zenderen, vangen, verjagen en desnoods te beheren. Het is goed dat er onderzoek gedaan naar of er wolven zijn uitgezet en naar hybride wolven. De uitkomsten van die onderzoeken zijn duidelijk. Er is geen aanleiding om aan te nemen dat er wolven in Nederland zijn uitgezet of dat er hybride wolven in Nederland zijn.
Het huidige wolvenbeleid:
Voor de wolf is geen plek in Nederland. De Europese beschermde status van de wolf moet omlaag, zodat probleemwolven in Nederland kunnen worden beheerd.
Reactie SGP:
Hybride wolven:
Uit DNA-onderzoek is tot nu toe niet gebleken dat er in Nederland hybride wolven rondlopen. Het is van belang dit goed te monitoren, omdat hybride wolven problematisch gedrag kunnen hebben.
Wolf is uitgezet:
Dat zijn beweringen waar we nog geen bewijs van hebben gezien. We zouden hierbij graag een inhoudelijk punt willen maken: het gaat zo goed met de wolf dat uitzetten niet nodig zou zijn geweest. De populatie groeit zelfs sneller dan je op grond van modelberekeningen zou verwachten. Dat geeft ruimte om in te grijpen, ook met het huidige beschermingsregime. Het is zaak dat zo snel mogelijk vastgesteld wordt wanneer sprake is van een gunstige staat van instandhouding en de invloed van beheermaatregelen hierop. Nu kunnen noodzakelijke beheermaatregelen niet genomen worden, omdat de onderbouwing niet op orde is.
Het huidige wolvenbeleid:
De SGP maakt zich grote zorgen. Naast de vele schapen die ten prooi vallen aan wolven, zien we toenemende confrontaties tussen wolven en mensen. Wolvengedragsdeskundigen waarschuwen: de wolf mag onder geen beding zijn schuwheid voor de mens verliezen. Dat zie je nu wel gebeuren. De op een na hoogste trede van de escalatieladder is bereikt: wolven snuffelen aan mensen. Het is hoog tijd dat dit urgentiebesef doordringt en ingegrepen wordt.
Reactie VVD:
Wolf is uitgezet en hybride wolven:
Wij horen en lezen verschillende beweringen hierover, maar we hebben geen enkel overtuigend bewijs gezien. Experts spreken het tegen. Bovendien is er in het afgelopen jaar aanvullend onderzoek gedaan op verzoek van de Provinciale Staten in Gelderland, daaruit is gebleken dat er geen sprake is van hybridisatie.
Het huidige wolvenbeleid:
De terugkeer van de wolf leidt tot uiteenlopende reacties. Een deel van de samenleving ziet het als heel positief voor de Nederlandse natuur, maar het leidt tegelijkertijd ook tot grote zorgen bij omwonenden en veehouders. Het is daarom belangrijk dat we als samenleving in gesprek blijven over de dilemma's en wat de overheid daarbij kan betekenen. Wat de VVD betreft zijn toereikende beheersmaatregelen noodzakelijk, zoals effectieve preventie of afschrikking. Wanneer sprake is van een evidente probleemwolf, dan moet afschot in het uiterste geval mogelijk zijn. Verder moeten er goede schaderegelingen zijn voor veehouders die ondanks voldoende preventiemaatregelen tóch de dupe zijn van wolfaanvallen. Tot slot is het belangrijk dat de overheid in gesprek blijft met buurlanden en de EU over het effectief weren én beschermen van de wolf.
Sprekers:
Glenn Lelieveld is ecoloog en oprichter van het ecologisch adviesbureau Averti Ecologie. Tot juni van dit jaar was hij als expert verbonden aan de Zoogdiervereniging. Lelieveld deelt in deze aflevering zijn ervaring met bedreigingen, zowel online als per post, die hij heeft ontvangen in verband met zijn werk.
Eric Menkveld, gebiedsmanager Zuid-Drenthe bij Natuurmonumenten. Menkveld vertelt over de bedreigingen die medewerkers van Natuurmonumenten hebben ontvangen en hoe de organisatie zich heeft aangepast door de polarisatie rond de wolf.
Heidi Looy, jager en Statenlid voor de BBB in Zuid-Holland. Looy deelt in de aflevering haar ervaringen met bedreigingen, zowel online als per post, en de impact die dit op haar leven heeft gehad. Looy kreeg eerder al bedreigingen vanwege haar werk als jager, en sinds ze zich publiekelijk heeft uitgesproken over het beheer van de wolf, ontvangt ze ook bedreigingen in verband met dit onderwerp.
Joachim Mergeay is onderzoeker bij het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO) in België, gespecialiseerd in DNA-onderzoek en de genetica van dierenpopulaties. Hij in de aflevering zijn bevindingen over het Europese onderzoek naar het DNA van wolven en bespreekt de desinformatie die over de wolf rondgaat. Het INBO maakt deel uit van het CEwolf-consortium, een Europees samenwerkingsverband van laboratoria uit België, Nederland, Duitsland, Denemarken, Tsjechië, Oostenrijk en Polen. Meer over Mergeay's onderzoek is te vinden op deze pagina.
Martin Drenthen is universitair hoofddocent filosofie aan het Institute for Science in Society van de faculteit natuurwetenschappen van de Radboud Universiteit. In de aflevering deelt hij zijn inzichten over de maatschappelijke polarisatie die de wolf veroorzaakt en de bredere impact hiervan op de samenleving. Drenthen is gespecialiseerd in de relatie tussen mens en natuur. De laatste jaren houdt Drenthen zich vooral bezig met ethische vraagstukken rondom de terugkeer van de wolf. Lees meer op zijn universiteitspagina.
Mark Boeve, hobbymatig schapenhouder met ruim 130 schapen. Boeve vertelt in de aflevering over het samenleven met de wolf en de bedreigingen die hij heeft ontvangen als gevolg van zijn werk.
Leendert Houweling, raadslid voor het CDA in de gemeente Ede. Houweling vertelt in de aflevering over de bedreigingen die hij heeft ontvangen nadat hij een motie indiende voor het actief beheren van de wolf.
Eric Kemperman, Statenlid voor de BBB in Gelderland en Eerste Kamerlid. Kemperman legt uit hoe de wolf ook een rol speelt in de politiek en over de motie die hij indiende voor nieuw onderzoek naar hybridisatie van de wolf. Kemperman is tevens voorzitter van Stichting Nationaal Kenniscentrum Faunabeheer en de Stichting Jachtopleidingen Nederland.