Verbod sociale media voor jongeren komt eraan in Australië, 'maar haalt weinig uit'

Australië is het eerste land waar sociale media voor jongeren onder de 16 jaar worden verboden. Of dat in de praktijk veel uithaalt en of het veel navolging in Europa gaat krijgen is echter twijfelachtig. Vijf vragen over een mogelijk socialemediaverbod voor kinderen onder de 16.

Hoeveel kinderen onder de 16 gebruiken sociale media?

Wereldwijd is dat lastig te becijferen. Trimbos schat dat in Nederland ongeveer 9 op de 10 scholieren in het voortgezet onderwijs bijna dagelijks actief zijn op sociale media. Bij 4,8 procent van de kinderen van 12 tot en met 16 jaar is sprake van problematisch gebruik, stelt het instituut. Onder problematisch gebruik wordt verstaan dat gebruikers symptomen van verslaving vertonen zoals aan niets anders kunnen denken.

Wat is de reden achter het verbod in Australië?

De Australische premier Albanese zegt dat er een "duidelijk verband is tussen de opkomst van sociale media en de verslechterde mentale gezondheid" van jongeren.

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat jongeren zich vaker eenzaam voelen en ontevreden zijn over hun leven als ze veel gebruikmaken van sociale media. Wetenschappers zijn het echter oneens over hoe groot dat effect is en of dat een direct gevolg is.

Hoe wordt er in Europa gekeken naar het Australische verbod?

Verschillende landen zeggen met belangstelling te kijken naar het Australisch voorbeeld en te kijken of een verbod wenselijk is. Noorwegen is daar het meest uitgesproken in. Dat land zegt expliciet een verbod voor jongeren onder de 15 jaar te willen.

In Frankrijk zei president Macron eerder dat hij voor een Europese regelgeving is waarbij jongeren onder de 15 alleen met door hun ouders opgelegde restricties online mogen. Een commissie van Franse wetenschappers had eerder geadviseerd tot 15 jaar sociale media te verbieden. De Deense premier Frederiksen sprak zich al uit voor een leeftijdsverbod van 15 jaar voor de hele Europese Unie. De Britse staatssecretaris van Technologie Kyle zegt een verbod "in overweging te nemen".

Nederland is geen voorstander. In Nederland mogen jongeren onder de 16 alleen met toestemming van hun ouders een account aanmaken. Staatssecretaris Szabó (Digitalisering) zegt dat "het kabinet erkent dat het in de praktijk moeilijk kan zijn om te bepalen wanneer ouderlijke toestemming vereist is, omdat er sprake is van een gebruiker, die jonger is dan 16 jaar. Dit betekent echter niet dat socialemediagebruik tot 16 jaar moet worden verboden".

Wat zeggen tegenstanders van zo'n verbod?

Die zien het verbieden als een verregaande maatregel die in de praktijk weinig uithaalt. In de eerste plaats is het verbod makkelijk te omzeilen. Ook de voorganger van Szabó, Van Huffelen erkende dat. "De praktijk is weerbarstig en kinderen die de leeftijd van 16 jaar nog niet hebben bereikt, zijn veelal vindingrijk om mechanismen van het platform te omzeilen, om zo alsnog zonder toestemming een account aan te maken."

Dat blijkt ook uit reacties van sommige jongeren in Australië op het verbod. Zo zegt een jongen in gesprek met NOS-correspondent Meike Wijers dan gewoon via een VPN (een verbinding waarbij het lijkt alsof je in een ander land bent) op sociale media te gaan:

Tegenstanders zeggen dat het niet per se sociale media zijn die een negatief effect op jongeren kunnen hebben, maar vooral de tijd die zij achter hun scherm doorbrengen. Een verbod op sociale media doet daar weinig aan: zij kunnen immers nog steeds op bijvoorbeeld Netflix of Pinterest.

Bovendien hebben sociale media ook een lerende functie voor jongeren, zeggen zij. "De adolescentie is een belangrijke periode in de ontwikkeling van een mens. Het is een kritische periode voor het leren van sociale en emotionele vaardigheden die je nodig hebt om als volwassene te functioneren", zegt hoogleraar ontwikkelingspsychologie aan de UvA Wouter van den Bos. Jongeren leren die vaardigheden door fouten te maken in een omgeving waarin risico's zijn, legt hij uit. "Ze missen bij een verbod de kans om te leren omgaan met sociale media."

Hij vergelijkt het met deelname aan het verkeer. "Dat is ook gevaarlijk, daar moet je ook in opgroeien. Je kan niet een kind tot zijn achttiende helemaal niet laten deelnemen aan het verkeer en dan in een auto zetten."

Ook de Consumentenbond is niet voor een volledig verbod, maar wil betere handhaving van de privacyregels.

Wat doen socialemediakanalen zelf?

Instagram voerde dit jaar een systeem in waarbij jongeren onder de 16 jaar hun instellingen niet meer zonder toestemming van hun ouders mogen wijzigen. De standaard instelling voor jongeren onder de 18 staat op privé waardoor alleen gebruikers die zij zelf volgen hun posts kunnen zien.

TikTok-moederbedrijf Bytedance kwam vorig jaar met een timer voor de app waarbij TikTok na een uur gebruik op slot gaat voor minderjarige jongeren. Maar daarna kan gewoon weer met een wachtwoord worden ingelogd.

Gisteren maakte het bedrijf bekend een leeftijdsbeperking in te voeren voor het gebruik van schoonheidsfilters. Tot 18 jaar mogen gebruikers geen gebruik meer maken van filters waarmee hun uiterlijk drastisch wordt veranderd.

Ook zegt Bytedance strenger te gaan toezien dat gebruikers onder de 13 worden geweerd, maar de vraag is hoe waterdicht dat soort checks zijn.