Leeftijdsbepaling van jonge asielzoekers onder druk door rechtbankuitspraken

• Mitchell van de Klundert

  redacteur Binnenland

De manier waarop de leeftijd van jonge asielzoekers wordt bepaald door de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND) staat onder druk door verschillende rechtbankuitspraken. Deze zogeheten 'leeftijdsschouw' wordt jaarlijks bij honderden tot duizenden mensen uitgevoerd die zonder ID asiel aanvragen in Nederland.

In ruim zeventig procent van de schouwen twijfelt de IND over de leeftijd, of verschilt de instantie van mening met de Vreemdelingenpolitie, die ook een schouw afneemt. De rechter veegt de schouw daarom steeds vaker van tafel.

Zo noemde een rechter in Roermond een schouw recent "niet inzichtelijk en begrijpelijk". Volgens een rechter in Amsterdam zijn de schouwen in een andere zaak "niet met de vereiste zorgvuldigheid tot stand gekomen".

De IND ging in hoger beroep tegen een van de uitspraken, wat betekent dat de Raad van State zich het komende jaar over de leeftijdsschouw moet buigen. In afwachting daarvan kunnen honderden tot duizenden asielzoekers hun vastgestelde leeftijd aanvechten.

Vluchtelingenwerk, Defence for Children en de Vereniging voor Asieladvocaten (VAJN) zijn blij met de uitspraken. Volgens de organisaties worden naar schatting jaarlijks honderden asielzoekers onterecht als 18+ geregistreerd. Zij moeten worden opgeteld bij de ruim 4200 alleenstaande minderjarige vreemdelingen die vorig jaar asiel aanvroegen in Nederland.

"Wij maken ons ernstige zorgen over deze groep. Bij twijfels over leeftijd moet vaker, uitgebreider en gerichter worden gehoord om te beoordelen of iemands leeftijd geloofwaardig is", zegt een woordvoerder van Vluchtelingenwerk.

Kraaienpootjes

De IND probeert het proces van de leeftijdsschouw al jaren te verbeteren. In de werkinstructie voor IND-medewerkers staat dat er sinds 2020 wordt gelet op het gedrag, de verklaringen en het uiterlijk. Er wordt onder andere gekeken naar de baardgroei, kraaienpootjes bij de ogen en de manier waarop antwoord wordt gegeven op de vragen.

"Daarmee schrijven een goed onderbouwde conclusie over de vraag of iemand evident minderjarig is, evident meerderjarig is, of dat we twijfelen over de opgegeven leeftijd", zegt Lydia van der Wal , hoor-en beslismedewerker bij de IND.

Volgens Van der Wal worden alle medewerkers getraind in het herkennen van culturele verschillen tijdens de verhoren, maar ze erkent dat de methode die wordt gebruikt bij de leeftijdsschouw geen wetenschappelijk manier is om iemands leeftijd te bepalen. "Het blijft mensenwerk en in zeker zin subjectief."

Voordelen

Als minderjarigen geregistreerd staan in Nederland, kunnen ze niet worden teruggestuurd naar het land van binnenkomst (vaak Italië of Griekenland). Ook is het laten nareizen van familie makkelijker. Minderjarigen krijgen verder een voogd, hebben recht op onderwijs en krijgen speciale opvang.

Vanwege die rechten kan het voor begin twintigers interessant zijn om zich voor te doen als minderjarige. Asieladvocaten waarmee Nieuwsuur heeft gesproken zeggen geregeld zaken te voeren waarbij ze zelf ook twijfelen aan de minderjarigheid van de asielzoeker.

De IND herkent dit, maar noemt misbruik geen reden voor het bestaan van de leeftijdsschouw. Het proces dient volgens de organisatie voor de veiligheid in de opvanglocaties. Het moet ervoor zorgen dat jongeren niet in de volwassenenopvang komen en vice versa.

Nadeel van de twijfel

Volgens Mark Klaassen, universitair docent Vreemdelingenrecht in Leiden en lid van de Adviesraad Migratie, is er internationaal nog geen geaccepteerde methode die iemands precieze leeftijd kan bepalen.

Klaassen schreef in 2020 mee aan een rapport over de leeftijdsschouw. De titel van dat rapport, "Nadeel van de twijfel", sloeg op de situatie die ontstaat als de IND twijfelt aan de leeftijd van een jonge asielzoeker: in dat geval wordt dan de leeftijd overgenomen die de asielzoeker in een ander land heeft opgegeven.

Dat lijkt logisch, maar die opgegeven leeftijd klopt vaak niet. "Vaak geven asielzoekers in Italië of Griekenland een oudere leeftijd op, om door te kunnen reizen naar een land waar de omstandigheden beter zijn, zoals in Nederland", zegt Klaassen. "Dit houdt in dat 'twijfel' tijdens de leeftijdsschouw dus eigenlijk betekent dat de asielzoeker uiteindelijk als meerderjarige wordt geregistreerd."

De IND zegt nu geen keus te hebben bij twijfelgevallen. "We weten dat mensen om verschillende redenen soms een andere leeftijd opgeven, maar wij moeten uitgaan van de geldende wet- en regelgeving."

De IND houdt overigens geen cijfers bij van het aantal schouwen en de uitkomsten ervan. Ook de Vreemdelingenpolitie zegt niet te weten hoe vaak politieagenten een leeftijdsbepaling uitvoeren. De Marechaussee, die een klein deel van de schouwen uitvoert, zegt vorig jaar 169 keer een gehoor met leeftijdsbepaling te hebben afgenomen.