In Amerika is lesgeven over slavernij helemaal niet zo vanzelfsprekend

• Thijs-Jan van Aalst

  Bureau Washington

In het hoofdkwartier van de Verenigde Naties in New York is deze maand een Nederlandse tentoonstelling over de slavernij te zien. De expositie, samengesteld door het Rijksmuseum, laat de ervaringen van betrokkenen zien, in de hoop zo de geschiedenis dichterbij te brengen. Maar volgens veel conservatieve Amerikanen slaat de aandacht voor de slavernij met name op scholen volledig door.

Twee jaar geleden was de tentoonstelling te zien in Amsterdam. Net als toen is de expositie opgebouwd rond een eeuwenoude voetboei, een groot blok hout met ronde gaten en kettingen waarin slaafgemaakten aan de enkels werden vastgeketend.

Op de muren zijn verhalen over verschillende historische figuren te lezen. Zoals Oopjen Coppit, bekend van het Rembrandts Marten en Oopjen, die meeprofiteerde van de slavenhandel. Ook wordt het verhaal verteld van Tula, de leider van de Curaçaose slavenopstand.

Een impressie van wat je zoal kunt zien:

Deze verhalen zijn hard nodig in de VS, vindt Kamau Ware. Sinds kort geeft hij in de omgeving van Wall Street op Manhattan rondleidingen over het slavernijverleden van de stad. Hij is blij dat de expositie naar het VN-gebouw is gekomen: "Dat de Nederlanders na al die eeuwen weer terug zijn in New York om het over de slavenhandel te hebben, laat zien dat we ons niet langer afkeren van de geschiedenis."

Zijn rondleidingen gaan langs belangrijke plekken uit het slavernijverleden van Nieuw Amsterdam, de naam die de Nederlanders aan de stad gaven. Verwijzingen naar die plekken gaan meestal niet verder dan een plaquette of de naam van een plein, want het meeste erfgoed heeft door de eeuwen heen plaatsgemaakt voor reusachtige wolkenkrabbers.

Kamau voelde de noodzaak om mensen meer te vertellen over het slavernijverleden, omdat leraren onder druk staan: "Ik vind het verschrikkelijk dat steeds meer leraren bang zijn om hun baan te verliezen, omdat steeds meer mensen niet willen dat dit soort thema's wordt behandeld op scholen."

Veilige omgeving

Daarmee doelt hij op conservatieve Amerikanen die proberen te voorkomen dat op scholen aandacht wordt gegeven aan de slavernij. Republikeinse politici zeggen dat zulke lessen kinderen tegen elkaar opzetten en hen zich schuldig laten voelen over hun huidskleur.

Die angst vindt Kamau onzin: "Die kinderen komen er toch wel achter hoe het zit, we hebben het hier namelijk over feiten." Hij moedigt de ouders juist aan om hun kinderen in aanraking te laten komen met het slavernijverleden: "Het is je taak als ouder om je kind aan dit soort dingen bloot te stellen, niet om ze ervan af te schermen."

Stap achteruit

Ook Valika Smeulders, curator van de tentoonstelling, maakt zich zorgen over het felle debat in de VS: "Ik vind het heel moeilijk om te zien dat Amerika weer een stap achteruit lijkt te zetten." Zij denkt dat de verhalen uit de expositie van het Rijksmuseum kunnen helpen: "Het is belangrijk om het over die persoonlijke ervaringen te hebben, omdat we daar nieuwe inzichten van krijgen. Je hoeft dan heus niet negatief over jezelf te gaan denken."

Smeulders merkt dat er in New York veel belangstelling is voor de manier waarop Nederlanders omgaan met hun slavernijverleden: "Veel mensen hebben gehoord dat onze minister-president excuses heeft aangeboden, dat vinden ze razend interessant."

Over het verzet onder Amerikanen maakt Smeulders zich toch niet al te druk: "Er zijn altijd golfbewegingen in hoe mensen omgaan met onrecht uit het verleden. Nadat Obama de eerste zwarte president was geworden, zag je ook een tegenreactie. Maar ook daar wordt dan weer op gereageerd. Ik hoop dat we met deze tentoonstelling misschien een klein stukje kunnen bijdragen aan die discussie."

Kamau Ware ziet de hevigheid van de reacties op den duur minder worden: "In tijden van vooruitgang heb je altijd last van tegenstand. Ik zie het als zweepslagen. En die zweepslagen worden zwakker en zwakker."