Het wordt ook wel de grootste vliegtuigroof ooit genoemd: de inbeslagname van honderden geleasede vliegtuigen door Rusland. De schade voor Westerse vliegtuigleasemaatschappijen is enorm: ze zijn voor zo'n tien miljard dollar aan vliegtuigen kwijt.
"Het is pure diefstal", zegt emeritus hoogleraar luchtvaartrecht Pablo Mendes de Leon. "Maar minstens zo erg is dat dit ook gevolgen heeft voor de veiligheid van de passagiers."
Russische registratie
Luchtvaartmaatschappijen hebben meestal niet hun hele vloot in eigendom. Ze maken gebruik van leasevliegtuigen, die - net als bij leaseauto's - niet van de vliegtuigmaatschappij zijn, maar van een leasebedrijf. Ongeveer de helft van de vliegtuigen wereldwijd is geleased, vaak van bedrijven uit Ierland of Bermuda.
Een maand na het begin van de oorlog in Oekraïne moesten Westerse vliegtuigleasebedrijven vanwege sancties hun contracten met Russische luchtvaartmaatschappijen stopzetten. Maar zo'n 500 toestellen bleven in Rusland. Het land beschouwt ze nu als Russisch eigendom en heeft een deel van de vliegtuigen inmiddels een Russische registratie gegeven, zodat ermee gevlogen kan worden. Dat doen de toestellen op dit moment alleen nog binnen de eigen landsgrenzen.
Mendes de Leon noemt de inbeslagname "rechteloos " en de dubbele registratie "al helemaal rechteloos". "Het mag absoluut niet volgens internationaal recht", zegt hij.
"Door die registratiewijziging wordt het toestel onttrokken aan het toezicht van de eigenaar", zegt Joris Melkert, luchtvaartexpert van de TU Delft. "En weten we dus niet meer of het vliegtuig wel goed onderhouden is en of het veilig is."
Echt élk vliegtuigonderdeeltje moet geregistreerd zijn, legt Melkert uit:
Vanwege de sancties mogen bedrijven als Boeing en Airbus geen vliegtuigonderdelen meer aan Rusland leveren. En zonder onderdelen is het niet mogelijk om vliegtuigen te onderhouden, legt Melkert uit.
Rusland lost dat op door vliegtuigen te 'kannibaliseren': een paar toestellen blijven aan de grond en dienen als bron voor vervangende onderdelen. Op die manier kan het land het best een tijd volhouden zonder aanvoer van buitenaf, denkt Melkert. "In Iran mochten en mogen nog steeds geen onderdelen worden geleverd vanwege de atoomboycot. Daar vliegen ze al tientallen jaren met heel oude vliegtuigen, en dat gaat nog steeds."
Total loss
Rusland heeft wel een paar vliegtuigen teruggegeven. Tussen de 50 en 100, schat Melkert. Maar of leasemaatschappijen de rest van de toestellen ooit zullen terugzien, is maar de vraag.
"Als ze ze terugkrijgen, gaat het heel lang duren", zegt hij. "En als het al gebeurt, wat is dan de status van het vliegtuig? Het kost heel veel tijd en geld om de verdwenen onderhoudsgeschiedenis te herbouwen. De kosten daarvan zouden tegen die tijd zomaar hoger kunnen zijn dan de restwaarde van het toestel."
