De inhoudelijke verhoren van de parlementaire enquête naar de gaswinning in Groningen zijn deze week begonnen. Na de zomer gaan ze verder. En er zijn er nog twee in voorbereiding, over het toeslagenschandaal en over de coronacrisis.
Dat terwijl het alweer zeven jaar geleden is dat de Tweede Kamer voor het laatst greep naar het zwaarste middel dat ze in huis heeft om de macht te controleren. Wat kunnen we leren van die eerdere parlementaire enquêtes?
We kregen zoveel stukken dat de kasten het bijna niet meer konden dragen.
Oud-CDA-Kamerlid Madeleine van Toorenburg was in 2015 voorzitter van de commissie die onderzoek deed naar de Fyra, de hogesnelheidstrein die tussen Amsterdam en Brussel moest gaan rijden maar na 40 dagen van het spoor werd gehaald vanwege allerlei problemen. En Roland van Vliet, die voor de PVV en als onafhankelijk Kamerlid in het parlement zat, leidde de parlementaire enquêtecommissie die een jaar eerder het onderzoek naar misstanden bij woningcorporaties afrondde.
Beiden volgen ze de enquête naar de gaswinning met interesse. Toch maken ze zich ook zorgen. Zo vreest Van Toorenburg voor de invloed van de versplintering in de Tweede Kamer op de aandacht die de commissieleden kunnen besteden aan hun werk voor het onderzoek.
"Je ziet nu met al die kleinere partijen en die Kamerleden die behoorlijk overbelast zijn, dat ze zich bijna niet meer vrij kunnen maken", zegt ze. "En dat is wel een risico voor een enquête, want dan gaan politieke ideeën misschien meespelen. Dat moet je eigenlijk niet hebben."
'Iedereen bezig met zichzelf'
Allebei kunnen ze zich hun tijd als voorzitter nog goed herinneren. Het oordeel van de commissie van Van Vliet was vernietigend over de misstanden bij woningcorporaties. "Als je alleen al het voorbeeld van Vestia neemt, daar is 2,7 miljard euro huurdersgeld verdampt door het spelen met derivaten en andere onzin die men uithaalde."
"Wat bij het onderzoek naar de Fyra een schokkende bevinding was, was dat iedereen alleen maar bezig is geweest met z'n eigenbelang. En niet met het belang van de reizigers", zegt Van Toorenburg.
"Ik ben bang dat bij de enquête naar de gaswinning in Groningen de conclusie hetzelfde zal zijn. Je zult zien dat al die partijen alleen maar met zichzelf bezig zijn geweest en niet met het belang van de Groningers."
Zowel Van Toorenburg als Van Vliet werden voor hun werk voor de parlementaire enquête helemaal vrijgesteld van andere Kamerwerkzaamheden. Dat is nu anders: verschillende commissieleden voeren nog debatten en doen nog werk voor hun fractie.
Dat terwijl de werkdruk echt enorm is, herinnert Van Toorenburg zich. "De vloeren van de Tweede Kamer moesten worden doorgemeten, omdat we zoveel stukken kregen dat de kasten die boven stonden het bijna niet meer konden dragen."
In deze video leggen we uit wat een parlementaire enquêtecommissie precies doet:
Ook maakt ze zich zorgen om de wisselingen in de samenstelling van de commissie die er zijn geweest. Gijs van Dijk (PvdA) en Rens Raemakers (D66) maakten eerst deel uit van de commissie, maar vertrokken voortijdig. Bij Van Dijk was dat omdat hij de Kamer verliet, Raemakers moest verstek laten gaan om gezondheidsredenen. Ze werden vervangen door partijgenoten Hülya Kat en Barbara Kathmann.
"Je wil juist dat mensen echt heel erg de diepte in kunnen gaan", zegt Van Toorenburg. "De commissie is in februari vorig jaar gestart. Ze hebben 600 duizend documenten gekregen. Alles is doorgespit en als alleen iemand eruit gaat, ja, dan kan je bijna weer opnieuw beginnen."
Drie enquêtes
En die werkdruk wordt alleen maar groter nu er meerdere enquêtes tegelijkertijd in de startblokken staan. Naast de enquête over de gaswinning worden er ook al enquêtecommissies over het coronabeleid en het toeslagenschandaal opgetuigd.
"Ik vind dat een slechte zaak", zegt Van Vliet. "Als het parlement serieus bezig wil zijn met z'n controlerende functie en zijn tanden wil laten zien, moet je naar mijn persoonlijke opvatting één parlementaire enquête tegelijk hebben."
Van Toorenburg: "Als je het zwaarste middel van het hoogste orgaan inzet op drie verschillende gebieden tegelijk, kun je dan echt goed onderzoek doen?"
Van Vliet vindt dat de Kamer vaker voor een lichter middel zou moeten kiezen: de parlementaire ondervraging. Daarbij zijn getuigen die worden opgeroepen net als bij een parlementaire enquête verplicht te verschijnen en worden ze onder ede gehoord. Maar het uitgebreide onderzoek vooraf dat bij een enquête plaatsvindt hoeft niet gedaan te worden, en daarom kost het Kamerleden minder tijd. Van Vliet: "Dan zou je er misschien wel twee of drie naast elkaar kunnen doen."
