'De zorg is echt leuk, maar er moet betere begeleiding komen'

Er is tijdens de mbo-opleiding tot verpleegkundige niet of nauwelijks aandacht voor ongewenste seksuele uitingen van patiënten en dat is wel nodig, zeggen verpleegkundigen naar aanleiding van een onderzoek van het CBS en TNO. Uit dat onderzoek bleek dat ruim een derde van de verpleegkundigen met een mbo-opleiding vorig jaar met deze zaken te maken had.

"Ik was op school totaal niet voorbereid op wat ik zou kunnen tegenkomen", zegt de 25-jarige verpleegkundige Sara van den Bosch. Toen ze 17 was ging Van den Bosch stage lopen in de gehandicaptenzorg op een afdeling met verstandelijk gehandicapten. Het grensoverschrijdend gedrag viel haar rauw op haar dak. "Het gebeurde eigenlijk dagelijks en werd gewoon een beetje weggewuifd. 'Het hoort erbij', werd er dan gezegd."

'Duidelijk je grenzen aangeven'

Ze kreeg alleen het advies om duidelijk haar grenzen aan te geven. "Maar dat is best lastig op die leeftijd. En bovendien, waar ligt de grens? Je weet dat je met mensen werkt die het meestal niet bewust doen. Het gaat dan bijvoorbeeld om een hand op je heup of op je bil."

Deze verpleegkundestudenten leren wat je kunt doen in zo'n situatie:

Tegenwoordig werkt ze in de ouderenzorg, maar ook nu zegt ze het moeilijk te vinden om haar grenzen aan te geven. "Ik kijk er nu wel wat nuchterder tegenaan, maar zeg er nog steeds niets van. Mensen kunnen er bijvoorbeeld heel agressief op reageren en het blijft gewoon een heel erg lastig onderwerp."

Het zou volgens Van den Bosch helpen als er "een soort toolkit" ontwikkeld zou worden op de opleidingen, waarin je wordt voorbereid op wat er kan gebeuren en hoe je daarop kan reageren. Ook de werkgever zou het onderwerp in maandelijkse intervisiegesprekken beter bespreekbaar kunnen maken. "Het wordt wel erkend als probleem, maar er wordt nu eigenlijk niets mee gedaan", aldus Van den Bosch.

'Wil je er niet even aanzitten?'

Dat ondervond ook Amal Morena. Ze ging op haar 18de in de thuiszorg werken en was ook totaal niet voorbereid op wat ze zou kunnen tegenkomen. "Ik hoefde voordat ik aan het werk ging alleen maar wat papieren in te vullen, maar er werd totaal niet verteld wat je kon verwachten", zegt ze.

Ze werd al direct alleen op pad gestuurd en heeft heel vaak meegemaakt dat ze door mannelijke cliënten werd lastiggevallen. "Dat gebeurde bijna altijd bij mannen alleen. Als ik die dan ging douchen maakten ze opmerkingen als 'doe je washandje maar even af', 'wil je er niet even aanzitten?' of 'ik wil je er wel voor betalen, dat blijft dan tussen ons'." Soms hadden ze een erectie en pakten ze haar handen vast om die naar hun geslachtsdeel te leiden.

Als ze dit op haar werk vertelde, kreeg ze te horen dat het erbij hoorde, dat andere collega's dit ook meemaakten en dat je het gewoon moest negeren. Er was geen enkele vorm van voorbereiding of nazorg, terwijl ze daar wel behoefte aan had. Als ze op haar werk zei dat ze niet meer naar een bepaalde man wilde omdat hij haar lastigviel, werd er gezegd 'er is niemand anders, dus als jij niet gaat, komt er niemand'.

Door je grenzen heen

"Als je zo jong bent, wil je geld verdienen, je wil het goed doen en je wil niet teleurstellen", zegt Morena. Daardoor ging ze jarenlang door haar eigen grenzen heen. "Ik voelde mij op mijn werk nooit op mijn gemak als vrouw zijnde."

Na zes jaar ging het werk haar zo tegen staan dat ze ermee ophield. En dat had volgens haar niet gehoeven. "Zorg is echt heel leuk, maar er moet echt meer begeleiding komen en meer voorbereiding op de opleiding.'

"Het thema is nu nog te onbespreekbaar binnen zorgorganisaties, zegt ook Michel van Erp van de vakbond voor zorgprofessionals NU'91. Volgens hem zijn er vaak wel protocollen, maar weten verpleegkundigen dat niet. "Dus ze weten ook niet dat ze gesteund en geholpen zullen worden als ze meldingen doen. En dat is echt belangrijk. Het gaat vaak om erg jonge mensen. Je zou denken dat, zeker als het om ouderen gaat, die afhankelijk zijn, maar je merkt dat de machtsverhouding met oudere patiënten vaak in het nadeel is van de jongere verpleegkundige."