Van vleespet tot streetfood: jubileumeditie Van Dale dikker en diverser

Vleespet, draaigatje en avocadohand. Drie van de nieuwste woorden in het Groot Woordenboek van de Nederlandse taal, ofwel De Dikke van Dale. In de zeven jaar sinds de laatste editie is er het nodige veranderd. Niet alleen zijn er nieuwe woorden bij gekomen, de nieuwe uitgave is ook diverser, wat ook te zien is aan het omslag.

Vandaag wordt het nieuwe woordenboek gepresenteerd. De jubileumeditie, 150 jaar na de eerste Van Dale, is dikker dan ooit. Stukken dikker dan de editie uit 1872 van de hand van onderwijzer Johan Hendrik van Dale uit het Zeeuwse Sluis. Met 21 centimeter van kaft tot kaft overtreft het driedelige boekwerk de vorige druk met één centimeter.

Sinds de jaren 90 zijn er geen woorden meer geschrapt, maar er zijn er wel bij gekomen. Zo'n tienduizend, weet hoofdredacteur Ton den Boon. "Woorden die te maken hebben met het klimaat, maar ook met allerlei financiële ontwikkelingen zoals cryptomunten en fintech."

Het NOS Jeugdjournaal maakte een quiz over de nieuwe Van Dale. Wat is een vleespet, een draaigatje of een avocadohand?

Zoals te verwachten zijn er ook veel nieuwe woorden uit het Engels bij, zoals airfryer. Zo zijn er veel meer leenwoorden. "We eten geen straatvoedsel maar liever streetfood, want dat klinkt veel kosmopolitischer", legde Den Boon uit in het programma De Taalstaat. "Influencers zijn niet meer weg te denken en je hebt natuurlijk de jongerentaal met woorden als chill, awkward, awesome. Die staan er wel in."

Is dat dan echt Nederlands geworden? "Ja. want van chill is bijvoorbeeld het werkwoord chillen gemaakt. Mensen realiseren zich vaak niet meer dat woorden als tossen en crossen ook ooit als Engels woord in onze taal terecht zijn gekomen."

Hoe de taal zich heeft ontwikkeld sinds de eerste editie is ook terug te vinden in de jubileumuitgave in 150 taalverhalen. Die laten zien hoe de maatschappij weerspiegeld wordt in het woordenboek, zegt Den Boon. "Denk aan cosmetica. 150 jaar geleden bestonden er alleen maar middelen als blanketsel en poudre de riz. Woorden die veel mensen nu niet eens meer kennen. Woorden als make-up en bodylotion bestonden toen niet. In zo'n taalverhaal wordt bij elkaar gebracht hoe zo'n ontwikkeling terugkomt in de taal."

Er is nog een reden dat de Van Dale de dikste ooit is. Sommige woorden hebben meer voorbeelden meegekregen. Straatbeeld stond vroeger in het woordenboek als 'het beeld dat een straat of het verkeer in een straat biedt'. "Dat lichten we nu toe met allerlei voorbeelden: het straatbeeld beheersen, bepalen, domineren of uit het straatbeeld verdwijnen."

Soms liggen woorden gevoelig. Dan krijgen ze meer uitleg, zoals indiaan. "Daar hebben we de omschrijving van de gevoelswaarde aan toegevoegd. Dat het door sommigen wordt beschouwd als een onwenselijke benaming en dat er een alternatief is: de inheemse Amerikaan of de oorspronkelijke Amerikaan."

Genderinclusief

Er is op meer fronten rekening gehouden met nieuwe inzichten op het vlak van gendergelijkheid en diversiteit. Woorden als arts en rechter, van oudsher mannelijk (m), hebben nu de genderinclusieve toevoeging (m/v/x). De nieuwe uitgave moet daarbij alleen al door de verschillende kleuren van de drie delen diversiteit uitstralen, zegt Den Boon. De vorige editie uit 2015 was wit.

Achter de keuze voor de pasteltinten van nu zit verder geen symboliek. "Die zijn gekozen door de vormgever. Het is een esthetische keuze. Er gaat veel aandacht naar de vormgeving. De Dikke Van Dale staat bij veel mensen in de kast en heeft ook een decoratieve functie, dus het zijn kleuren die goed moeten aanvoelen."

In welke oplage de nieuwe editie verschijnt is niet bekendgemaakt, maar bij de laatste nieuwe edities duikt steevast de vraag op of het de laatste papieren Van Dale zal zijn. Er is immers al jaren een online versie beschikbaar.

Volgens Den Boon is de papieren Van Dale nog steeds relevant. "Er zijn nog steeds mensen die heel graag een papieren woordenboek willen hebben. Het is ontzettend leuk om in te bladeren."