De Oscars worden pas eind deze maand uitgereikt maar nu al schrijft de Deense documentaire Flee Oscar-geschiedenis. Nooit eerder werd een film genomineerd voor beste buitenlandse film, beste documentaire én beste animatiefilm.
Flee vertelt het verhaal van de Afghaanse Amin die als kind in de jaren 80 Kabul moet ontvluchten. Maar Amin is in de film alleen te horen en niet te zien: zijn verhaal is tot een tekenfilm gemaakt door een team van meer dan veertig animatoren. "We dachten dat het een klein filmproject zou worden, maar het bleef maar groeien", zegt regisseur Jonas Poher Rasmussen tegen Nieuwsuur. "Het is overweldigend en ongelofelijk."
Twintig interviews
Amin (niet zijn echte naam), is één van de beste vrienden van Poher Rasmussen. "Ik leerde hem kennen toen ik 15 was. Hij kwam in zijn eentje naar Denemarken, en kwam terecht bij een pleeggezin bij mij om de hoek. Ik ben altijd nieuwsgierig geweest naar zijn levensverhaal, maar hij wilde niet over zijn verleden praten. Acht jaar geleden besloot hij dat hij zijn verhaal met me wilde delen en liet hij me het geluid daarvan opnemen."
Zie in deze video fragmenten uit de film en hoor wat volgens regisseur Poher Rasmussen het grote voordeel is van animatie:
De regisseur interviewde zijn vriend zo'n twintig keer, verspreid over vijf jaar. Hij liet hem liggen op zijn rug met gesloten ogen en vroeg hem in tegenwoordige tijd te vertellen, en zo gedetailleerd mogelijk zijn omgeving te beschrijven. "Het creëerde een betrokkenheid in zijn stem, maar zorgde er ook voor dat hij bepaalde gebeurtenissen opnieuw beleefde."
"Het was moeilijk voor hem om erover te praten, maar het was ook dubbel. Hij had alle trauma's jarenlang alleen met zich meegedragen dus hij had ook grote behoefte om deze last van zich af te schudden en zijn verhaal te delen."
Deens asielbeleid
Poher Rasmussen probeerde geen politieke film te maken van zijn documentaire, maar dat bleek lastig. Vorig jaar werd in Denemarken een van de strengste asielwetten van Europa aangenomen. Daarnaast stuurt het land als een van de eerste ter wereld Syrische vluchtelingen terug. "Omdat tijdens het maakproces het politieke klimaat is veranderd, kreeg ik de behoefte om vluchtelingen een menselijk gezicht te geven."
De Deense houding richting migranten is de afgelopen jaren flink verhard, zegt ook de Deens-Nederlands filosoof Stine Jensen. "Deze film komt uit in een interessante tijd in Denemarken. De nieuwe migratiewet is heel streng. Migranten worden niet meer in Denemarken opgevangen, maar in het buitenland."
Het gevoel van nergens thuis horen veroorzaakt heel veel ellende.
Onder de nieuwe regels zou Amin mogelijk geen asiel hebben gekregen, beseft Poher Rasmussen. "Hoe er nu in Denemarken over vluchtelingen wordt gesproken, maakt hem heel verdrietig."
"Toen hij in Denemarken aankwam kreeg hij te horen dat hij veilig was en hier mocht blijven. Daardoor kon hij een opleiding volgen, de taal leren en al zijn energie leggen in het deel worden van deze samenleving. Nu gaat het er anders aan toe. Vluchtelingen krijgen te horen dat ze mogen blijven, maar dat ze zo snel als het kan terug moeten. Het gevoel van tijdelijkheid en nergens thuis horen veroorzaakt heel veel ellende."
Weg naar je hart
Filosoof Jensen denkt dat de film kijkers gevoeliger maakt voor het lot van vluchtelingen, zeker van de huidige Afghaanse vluchtelingen. "Het is pijnlijk dat Amin zegt in de film: ik voel me veilig. Dat geldt voor hem en de Denen zelf, maar niet voor de mensen die nu nog deel uit willen maken van de Deense samenleving."
Doordat de film is geanimeerd, komt het verhaal nog meer binnen, meent Poher Rasmussen. "Je ziet zoveel verhalen over vluchtelingen voorbijkomen dat je er afstand van wilt houden. Maar omdat je in mijn film geen menselijk gezicht hoeft te analyseren, houd je het verhaal niet automatisch op afstand. We zijn allemaal opgegroeid met tekenfilms, en daarom is er een directere weg naar je hart als je naar animatie kijkt."
Flee draait nu in de bioscopen en op 14 april zendt de VPRO de film uit op NPO2. Op 28 maart worden de Oscars uitgereikt.
