Het Nederlandse archeologiebestel schiet "op onderdelen tekort" en moet meer bij de tijd worden gebracht, concludeert de Raad voor Cultuur. Nooit eerder werd er in Nederland zo veel archeologisch onderzoek gedaan als nu, maar de kwaliteit laat te wensen over.
"Het systeem is doorgeschoten in zijn decentralisatie en liberalisatie", zegt Alexander Rinnooy Kan, de voorzitter van de adviescommissie die het rapport heeft opgesteld. Daarmee verwijst hij naar een ontwikkeling die begon in de jaren 90: sindsdien wordt archeologisch onderzoek niet meer gefinancierd door de Rijksoverheid, maar door gemeenten, provincies en projectontwikkelaars.
Archeologie vaak de verliezer
"Gemeenten hebben toen een heel zware uitvoerende verantwoordelijkheid gekregen, maar sommige kunnen dat beter aan dan andere. En als er binnen een gemeente spanning ontstaat tussen het commerciële belang en archeologisch belang, dan is archeologie vaak de verliezer", zegt Rinnooy Kan.
Die spanning tussen het commerciële en archeologische belang kan bijvoorbeeld ontstaan als een gemeente de uitvoerder is van een bouwproject dat stilgelegd moet worden voor archeologisch onderzoek, iets wat volgens de adviescommissie regelmatig voor komt.
Lage inkomens
Ook zorgt de grote rol die de vrije markt heeft gekregen in het huidige bestel voor problemen, zegt Rinnooy Kan. "Er zijn een aantal grote archeologische bedrijven in Nederland, die elkaar vooral beconcurreren op prijs. Dat heeft tot gevolg dat de inkomens van archeologen heel laag worden."
Dat is demotiverend, waardoor werknemers niet lang in de archeologie blijven hangen en het werk dat ze doen beperkt blijft tot de kerntaak, ziet Rinnooy Kan. "Daardoor hebben die bedrijven maar weinig geld om te investeren in innovatie of het bereiken van het publiek."
Aanbevelingen
De Raad komt ook met een aantal aanbevelingen om het stelsel te verbeteren. Zo zou elke gemeente of regio over een eigen archeoloog moeten kunnen beschikken. Daarnaast moet er in elke provincie een "beleidscommissie archeologie" ingesteld worden om gemeenten beter in staat te stellen hun taak goed uit te voeren. Een cao voor de archeologische opgravingsbedrijven zou kunnen helpen met de slechte arbeidsmarktpositie, denkt de Raad.
Ook moet "publieksvoorlichting en participatie" een standaard onderdeel worden van elk archeologisch onderzoek, om de maatschappelijke waarde van archeologie te benadrukken. En om de vernieuwing van het wetenschappelijke onderzoek te stimuleren adviseert de Raad een nationaal onderzoekscentrum archeologie in te richten, gefinancierd door een nog te creëren innovatiefonds.
Niet terugdraaien
Dat betekent niet dat de decentralisatie van de jaren 90 volgens de Raad weer teruggedraaid moet worden. Rinnooy Kan: "De manier waarop het stelsel in elkaar zit geniet brede steun, ook onder archeologen. Dus we zijn niet tegen de decentralisatie en liberalisatie, maar er valt veel te verbeteren."
