De Raad van State (RvS) ziet na de toeslagenaffaire en groeiende kritiek kansen voor verbeteringen. Waar in zaken die burgers tegen de overheid aanspannen nu alleen de overheid het recht heeft om fouten te herstellen, hebben burgers dat niet. "We zouden kunnen kijken hoe we daar de burger de helpende hand kunnen bieden. Bijvoorbeeld een onafhankelijke deskundige inhuren en eventueel een tussenuitspraak, zodat burgers meer stukken kunnen produceren."
Dat zegt voorzitter Bart Jan van Ettekoven van de Afdeling Bestuursrechtspraak, die vindt dat "de procedure bij de rechter eerlijk moet blijven". Van Ettekoven noemt de ervaringen in de toeslagenaffaire een "donkere bladzijde". "We hebben gezien dat we de overheid niet altijd kunnen vertrouwen. De afdeling Toeslagen van de Belastingdienst, die bijvoorbeeld informatie achterhield voor de rechter, heeft gezorgd voor een deuk in het vertrouwen.".
De laatste tijd is er steeds meer kritiek op de RvS. De strijd tegen de overheid - in grote kwesties, zoals de stikstofuitstoot, tot kleine, bijvoorbeeld de bouw van een dakkapel - zou oneerlijk zijn. De Raad zou te veel op de hand zijn van de overheid. Van Ettekoven is het met die kritiek niet eens. "Wij doen regelmatig uitspraken, ook in grote zaken, waar de overheid niet blij mee is." Als voorbeelden noemt Van Ettekoven de stiksfofuitspraak, de windmolenuitspraak, de zaak om de Stint en bijvoorbeeld de uitspraak over de Airbnb-regels in Amsterdam.
Toetsen aan de regels van de wet
Toch zijn mensen vaak teleurgesteld, zelfs als ze gelijk krijgen van de RvS. Dat bleek in de serie van Nieuwsuur bijvoorbeeld in Delfzijl: daar staan nu 32 molens van 40 meter hoog, maar er komen er tientallen bij met een hoogte van 204 meter. Omwonenden proberen de uitbreiding tegen te houden via de rechter. Ze boekten twee grote overwinningen, ondanks alle deskundigen en juristen die de overheid inschakelde. Twee keer wees de Raad van State het windpark af, maar de gemeente paste de plannen aan, zodat ze nu wél juridische in orde zijn.
"Burgers zeggen dat ze geen gelijke kans hebben. Maar er is niet zoiets als dé burger. Voor sommige burgers zijn besluiten positief en voor anderen negatief. De overheid houdt alle belangen in ogenschouw. De bestuursrechter kijkt naar de besluitvorming, en niet naar de politieke keuze. We toetsen aan de regels van de wet."
Kan het toch beter bij de Raad van State? Wat vinden de experts? "De overheid krijgt bij de RvS te vaak het voordeel van de twijfel."
Eerder bood de RvS al excuses aan aan ouders die door de toeslagenaffaire in de problemen zijn gekomen. "Wat er fout ging is was dat de eerste zaken vooral fraudezaken waren. Toen hebben we de strenge lijn ingezet. Maar de aard van de zaken veranderde en wij bleven in de strenge groef hangen. We hadden eerder de evenredigheidstoets moeten toepassen."
Ook in de Tweede Kamer is er kritiek op de RvS. Onlangs stemde bijna de hele oppositie voor een motie van de SP om daar iets aan te doen. De kern van die motie: de bestuursrechtspraak moet weg bij de RvS. De RvS is nu namelijk óók de hoogste adviseur van de regering.
