Pro-brexitbetogers in Londen, afgelopen oktober

Het is de eerste verjaardag van de Brexit, en het was een turbulent jaar

  • Fleur Launspach

  • Fleur Launspach

Op Kerstavond 2020 werd de langverwachte Brexit-deal gesloten tussen de Europese Unie en het Verenigd Koninkrijk. Er was eindeloos gesproken over visquota, de backstop, de Britse soevereiniteit en het beschermen van de Europese interne markt. Deze jarenlange onderhandelingen en impasses hadden politieke carrières zien sneuvelen en andere juist zien opbloeien.

Nu is het een jaar later, en maken we de balans op van dit turbulente jaar.

Door een enorme verkiezingsoverwinning eind 2019 wist Boris Johnson de Brexit-deal over de streep te trekken. Inmiddels strompelt de Britse premier door de kerstvakantie heen. Hij wordt geteisterd door schandalen - van kerstfeestjes tot aan verzwegen donaties voor zijn ambtswoning - en nu klinkt ook gemopper in de eurosceptische Brexit-vleugel van zijn partij.

Coronarestricties en hogere belastingen staan immers haaks op het gedachtegoed van de brexiteers, waarin vrijhandel en deregulering de boventoon voeren. De rebellerende Tories plaatsen vraagtekens bij het langetermijnbeleid van de huidige regering; er wordt zelfs een leadership challenge gesuggereerd.

En dat terwijl Johnson in de eerste helft van dit jaar de wind in de rug leek te hebben. Zijn succesvolle vaccinatiecampagne werd sneller goedgekeurd en uitgevoerd dan in Europa. Een Brexit-succes, zo claimden voorstanders. De tekorten in de supermarkt en de lege benzinestations, deels veroorzaakt door een gebrek aan buitenlandse arbeidskrachten na de Brexit, deden toen niet af aan zijn populariteit. De afgelopen maand lijkt de premier echter continu in politiek noodweer te verkeren.

Het begint te wringen

Johnsons leiderschap is onlosmakelijk verbonden met de beloftes van Brexit: meer banen, meer investeringen en een betere verdeling van de welvaart in het land, thema's waarmee de Conservatieven voor het eerst in de geschiedenis de voormalige industriegebieden in het midden en noorden van Engeland aan zich wisten te binden. Ook daar begint het nu te wringen; in deze regio's vragen kiezers zich af waar het 'betere leven' na Brexit eigenlijk blijft.

Om de 'lastigste scheiding ooit' te begrijpen, moet je begrijpen hoe het 'huwelijk' tussen de EU en het VK was. NOS op 3 maakte begin januari dit jaar deze video daarover:

De economische impact van Brexit loskoppelen van de coronapandemie is verre van eenvoudig. Handel tussen het Verenigd Koninkrijk en de landen van de EU nam afgelopen jaar af, maar met lockdowns aan beide kanten van het Kanaal is het moeilijk te zeggen welke factoren daarin doorslaggevend waren. Volgens begrotingswaakhond OBR zou Brexit de Britse economie op de lange termijn 4 procent van het bruto binnenlands product kosten, twee keer zoveel als de 2 procent krimp die de pandemie zou veroorzaken.

De Europese denktank Centre for European Reform probeerde de effecten van Brexit en de pandemie los van elkaar te zien door handelsstromen in andere landen te vergelijken met die van Groot-Brittannië. Op basis van cijfers tot oktober concludeerde de denktank dat de Britse handel 15 procent minder omvang heeft dan wanneer ze in de EU was gebleven.

Wat de handelscijfers van dit eerste jaar sowieso onvolledig maakt, is dat het VK de invoering van eigen grenscontroles heeft uitgesteld tot 2022. Tot nu toe waren het voornamelijk Britse bedrijven die te maken kregen met nieuwe regels bij de Europese grens, terwijl Europese exporteurs daar nog geen last van hadden. In het nieuwe jaar zullen bedrijven aan beide kanten echter te maken krijgen met grensformaliteiten.

Eigen handelsdeals

Een ander punt achter de Brexit was dat het Verenigd Koninkrijk - eenmaal los van de EU - eigen handelsdeals zou kunnen sluiten. Volgens tegenstanders van de Brexit zou dat jaren gaan duren, een verwachting die niet blijkt te kloppen. Afgelopen jaar werd een handelsovereenkomst gesloten met Australië, een principeakkoord bereikt met Nieuw-Zeeland, en komend jaar beginnen gesprekken met Canada, India en Mexico.

Al wordt het Britse ministerie van Internationale Handel spottend de copy-paste-afdeling genoemd (omdat de deals behoorlijk overeenkomen met die van de EU): het werpt vragen op over wat precies de toegevoegde waarde is van een groot handelsblok als er ook vergelijkbare deals tussen individuele landen kunnen worden gesloten.

Vrachtwagens in de haven van Lorne in Noord-Ierland

Het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de Europese Unie heeft ook gevolgen gehad voor de diplomatieke relatie met belangrijke Europese bondgenoten. Al wordt door de Britse regering consequent gesproken over 'onze Europese vrienden' - de verhouding met het vasteland is er na de Brexit niet vriendelijker op geworden. Het afgelopen jaar zagen we frictie op allerlei gebieden: visserijlicenties, vaccin-geschillen, migratie op het Kanaal en een militaire deal waarbij Frankrijk op het laatste moment werd gepasseerd.

Over en weer worden premier Johnson en de Franse president Macron ervan beschuldigd relletjes expres op te stoken voor persoonlijk politiek gewin.

De relatie tussen Londen en Brussel blijft in de ban van het aanhoudende geschil over de grenzenkwestie in Noord-Ierland. Al maanden wordt gezocht naar oplossingen voor de praktische problemen; taaie besprekingen die in het nieuwe jaar zullen worden voortgezet zonder de beruchte Brexit-minister Frost, die onlangs terugtrad als protest tegen Johnsons coronarestricties.

Maar menig bedrijf wacht de uitkomst van deze onderhandelingen niet af en heeft de handelsroutes aangepast aan de nieuwe economische realiteit. Tussen Ierland en de EU varen inmiddels twee keer zoveel veerdiensten om het VK en de douanechecks te omzeilen. Ook tussen Ierland en Noord-Ierland is het handelsverkeer toegenomen, en dat leidt weer tot grote zorgen bij de pro-Britse unionistische gemeenschap, die vreest dat het Noord-Ierse Protocol een opmaat zal zijn tot een verenigd Ierland.

Peilingen

Wat vinden de Britten eigenlijk zelf van deze eerste verjaardag van Brexit? Volgens Opiniepeiler YouGov vindt 46 procent dat het nog te vroeg is om te bepalen of het een succes of een mislukking is geweest. Al peilde YouGov in half december dat 51 procent van de respondenten Brexit als vergissing ziet; 40 procent niet. Een relatief klein verschil met hoe er een jaar geleden over werd gedacht.

Bovendien fluctueert de perceptie van Brexit mee met de populariteit van Johnson zelf; die is immers onlosmakelijk met Brexit verbonden.

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl