Onbekende jeugdfoto’s van verzetsicoon Hannie Schaft opgedoken

75 jaar na de dood van Hannie Schaft, icoon van het Nederlands verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog, is er een album opgedoken met haar jeugdfoto's. De foto's laten de onbezorgde kindertijd zien van 'het meisje met het rode haar', zoals Hannie later bekend werd, tot aan het plotselinge overlijden van haar zusje in 1927.

"Een uniek fotoalbum", zegt directeur Lieuwe Zoodsma van het Noord-Hollands Archief (NHA) in Haarlem, "want we hadden wel enkele foto's van Hannie Schaft tijdens haar verzetsperiode, maar uit haar vroege jaren was er tot nu toe niets. Met dit jeugdalbum is dat gat in één keer ingevuld."

Op zolder

Ineke Henskes, een achternicht van Hannie, vond het album rond 2000 in de nalatenschap van een overleden oom. "Hij had me nooit iets over het album verteld. Ik heb het bekeken en daarna bij de andere albums op zolder bewaard," zegt Henskes. Pas na een krantenbericht waarin het Noord-Hollands Archief informatie vroeg over al eerder bekende foto's van Hannie, realiseerde ze zich dat de jeugdfoto's historische waarde hebben.

Ze besloot kort geleden het album aan het Noord-Hollands Archief te schenken. Het NHA maakt de vondst vandaag openbaar, op de dag van de jaarlijkse Hannie Schaft herdenking, in haar 100ste geboortejaar.

Hannie werd in 1920 als Jo Schaft geboren - de naam Hannie nam ze pas in de oorlog aan als schuilnaam - en groeide met haar zusje Annie op in Haarlem. Hun moeder hield sinds Jo's geboorte een fotoalbum bij, maar stopte daarmee toen Annie in 1927 aan difterie overleed.

"Je ziet het drama in dit gezin terug in dit album", zegt Zoodsma. "Na de dood van Hannies zusje ontstaat er een enorm gat in het album, want de moeder is ten einde raad. Later zijn er door een familielid nog een paar vakantiefoto's ingeplakt van Hannie in de Ardennen, uit 1935, en daarna volgen foto's van de volgende tragedie: de herbegrafenis van Hannie Schaft op 27 november 1945, in het bijzijn van de koninklijke familie."

Die herbegrafenis vond plaats zeven maanden na de executie van Hannie, 24 jaar oud. In de laatste fase van de oorlog was ze de meest gezochte verzetsvrouw vanwege haar betrokkenheid bij aanslagen op nazi-collaborateurs. Na haar arrestatie schoten de Duitsers haar op 17 april 1945 dood, vlak voor de bevrijding. Ze werd haastig begraven in de duinen.

Het leven van Hannie Schaft spreekt ook nu nog tot de verbeelding, zegt Ismee Tames, onderzoeker bij het NIOD. Het is het verhaal van een wat teruggetrokken meisje, dat na de dood van haar zusje heel beschermd wordt opgevoed, rechten gaat studeren, maar in de oorlog betrokken raakt bij het gewapende verzet en na de oorlog uitgroeit tot communistische en uiteindelijk nationale held.

Al zijn de omstandigheden nu heel anders, we kunnen ook in 2020 nog van Hannie leren, meent Tames. "Veel mensen wisten tijdens de oorlog niet goed wat ze moesten doen en dachten: ik kijk het wel even aan. Maar Hannie dacht: als ik voor bepaalde waarden sta, dan heeft dat consequenties. Toen haar twee Joodse vriendinnen werden vervolgd, besloot ze: laat ik onderzoeken wat ik kan doen."

Vanuit haar sterke gevoel voor rechtvaardigheid begon Hannie in 1942, toen de Jodenster werd ingevoerd, met het stelen van persoonsbewijzen voor haar vriendinnen. Ook hielp ze hen aan onderduikadressen. In 1943 sloot ze zich aan bij het verzet en verzamelde inlichtingen, vervoerde wapens en illegale kranten. Ten slotte pleegde ze aanslagen op NSB'ers en foute politieagenten.

In de Koude Oorlog gebruikte de CPN haar als symbool van het communistische verzet. De communistische schrijver Theun de Vries schreef in 1956 over haar Het meisje met het rode haar; een boek dat in 1981 onder dezelfde titel werd verfilmd. Die film droeg bij aan haar rehabilitatie als nationaal symbool van verzet.

Volgens Tames was het voor veel Nederlanders een grote schok toen ze na de Tweede Wereldoorlog beseften wat er was gebeurd met het Joodse deel van de bevolking. "Dat je wakker wordt en je realiseert: mijn god, we hebben iets verschrikkelijks laten gebeuren. En ik zag het niet."

Als je je verdiept in de keuzes waar Hannie Schaft in haar tijd voor stond, kun je je vervolgens afvragen hoe alert je zelf bent en of je bewuste keuzes maakt als de omstandigheden in de samenleving veranderen, meent Tames. "Wat doe ik als het moeilijk is, of als het gevaarlijk wordt? Klopt het verhaal dat ik over mezelf vertel met wat ik doe?"