Digitale geldstroom uit Zuid-Afrika voedt mensen in Zimbabwe

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Zuid-Afrika is een magneet voor arbeidsmigranten uit Zimbabwe. Vanuit hun nieuwe thuis sturen de migranten miljoenen euro's naar familie in hun vaderland. Sinds de coronacrisis is het gebruik van apps, bedoeld voor het snel internationaal overmaken van kleine bedragen, geëxplodeerd.

De 28-jarige Zimbabwaan Akwa is een van de vele Zimbabwanen die naar Zuid-Afrika kwam om geld te verdienen. Hij werkt even buiten Kaapstad op een manage als paardenverzorger. Naast zijn vrouw en kinderen, die bij hem wonen, ondersteunt hij ook acht familieleden thuis.

Dat doet Akwa tegenwoordig via een app. In de video laat hij zien hoe dat gaat:

Online bestelt hij voor zijn familie boodschappen, zoals suiker, meel en zonnebloemolie. Daarnaast maakt hij elke maand 35 euro over. Dat helpt vooral omdat zijn familie het geld in buitenlandse valuta krijgt. Zimbabwe kampt met een inflatie van ruim 800 procent, daardoor zijn Amerikaanse dollars of Zuid-Afrikaanse Randen er veel waardevoller.

Levenslijn afgesneden

Akwa stuurde het geld eerst contant naar Zimbabwe, zegt hij. Ook de boodschappen kocht hij in Zuid-Afrika en stuurde hij naar huis. Dat gebeurt via een groot netwerk van informele handelaren en buschauffeurs die op en neer rijden tussen Zuid-Afrika en Zimbabwe. Mensen geven goederen en geld aan hen mee in ruil voor een commissie. Zimbabwanen kiezen hiervoor omdat ze de chauffeurs vaak kennen en vertrouwen.

Maar door de coronapandemie kwam dit informele netwerk stil te liggen en werd de levenslijn afgesneden. Zimbabwe houdt de grens met Zuid-Afrika al sinds maart dicht. Dat leidde tot een explosie van digitale transacties. Het afgelopen half jaar werd ruim 466 miljoen dollar naar Zimbabwe overgemaakt, dertig procent meer dan vorig jaar. Daarvoor gebruiken de migranten vaak apps gebouwd door start-ups.

Talloze bedrijven richten zich de afgelopen jaren in Afrika op de armere onderlaag van de bevolking, die snel kleine bedragen wil overmaken. Ze spelen handig in op het groeiende aantal Afrikanen met een mobiele telefoon en toegang tot internet.

De diensten zijn aantrekkelijk, ook omdat ze minder papierwerk vragen dan bijvoorbeeld banken. Die vragen vaak om salarisstrookjes en een bewijs van woonplaats: documenten die niet iedereen kan voorleggen. Apps vragen voor de meeste klanten klanten alleen een identiteitsbewijs.

Razendsnelle groei

Ook Akwa gebruikt verschillende apps. Om geld over te maken gebruikt hij de dienst Mukuru of Hello Paisa, afhankelijk van wie de beste wisselkoers geeft en de laagste commissie vraagt. En dan is er nog een andere dienst, Malaicha, waarmee de arbeidsmigrant boodschappen kan doen voor zijn familie thuis. Hij scrolt door de app en legt levensmiddelen in zijn digitale mandje. Akwa betaalt vervolgens door zijn bankrekening te koppelen aan de bestelling, of door met een bestelcode naar een supermarkt te gaan en het geld aan de kassière te geven. Zijn moeder haalt het contant geld in Zimbabwe in Amerikaanse dollar op.

Andy Jury, directeur van Mukuru, zegt dat hij zijn bedrijf dit jaar met 75 procent heeft zien groeien. De dienst heeft nu ruim twee miljoen klanten, die ook naar andere landen in zuidelijk Afrika geld kunnen sturen. Ook een andere geldtransferdienst voor migranten, WorldRemit, zegt dat het aantal transacties naar Zimbabwe tijdens de pandemie is verdubbeld.

Een succesverhaal voor deze techbedrijven dus tijdens deze pandemie. Dit zegt overigens weinig over de totale hoeveel geld die nu naar Zimbabwe gaat. De verwachting is namelijk juist dat dit jaar in totaal veel minder gestuurd zal worden door arbeidsmigranten, omdat die vaak hun werk zijn kwijtgeraakt.

'Eerder een lening'

De digitalisering heeft nog een positief effect. Dat geldt vooral voor klanten die nooit eerder formeel onderdeel waren van het financiële systeem, zegt Nikki Kettles. Zij is deskundige bij FinMarkTrust, een organisatie die kijkt hoe financiële diensten armeren kunnen helpen. "Zo bouwen mensen, soms voor het eerst, een financiële geschiedenis op en dat is belangrijk. Daardoor kunnen ze bijvoorbeeld eerder een lening krijgen. Ook zien we dat als ze eenmaal beginnen met één digitaal product, ze meer open staan voor ander diensten, zoals bijvoorbeeld sparen. Ook dat kan helpen."

Akwa is blij met de digitalisering. "Boodschappen kwamen soms maar half aan. Dan was de zak rijst onderweg beschadigd en leeggelopen. Of de chauffeur had mijn geld opeens gebruikt voor een noodgeval onderweg, dan moesten we wachten tot hij ons terug kon betalen."

De vraag is of de klanten weer terug gaan naar de chauffeurs als de grenzen weer open gaan. Akwa wil niet meer terug. En zijn moeder ook niet, vertelt ze vanuit Zimbabwe. Ze bracht uren door op busstations, wachtende op chauffeurs die te laat kwamen. Nu gaat ze naar een afhaalpunt van de transferbedrijfjes en is ze verzekerd van haar zak boodschappen en contant geld.