'Ik was verliefd op een herinnering': 1131 brieven van T.S. Eliot na 60 jaar openbaar

"Het is pijnlijk voor mij om de volgende zinnen te schrijven."

55 jaar na zijn dood geeft de Brits-Amerikaanse Nobelprijswinnaar T.S. Eliot meer openheid over zijn relatie met jeugdvriendin Emily Hale. Hij stond erop een toelichting te geven bij de 1131 brieven aan Hale die de Universiteit van Princeton deze week openbaar maakte.

Eliot wordt gezien als een van de belangrijkste Engelstalige dichters van de 20ste eeuw. In modernistische werken als The Waste Land, The Hollow Men en The Lovesong of J. Alfred Prufrock verwoordde hij de existentiële angst die de wereld na de Eerste Wereldoorlog had getroffen. Maar hij schreef ook de gedichtenbundel waar de musical Cats uit zou voortkomen.

Eliot had Hale in 1912 leren kennen aan de Harvard Universiteit. Het contact verwaterde toen Eliot naar Engeland verhuisde, maar na hernieuwd contact in 1927 onderhielden ze een lange briefwisseling.

Hale droeg de honderden brieven die ze had ontvangen in 1956 over aan de universiteit, op voorwaarde dat ze 50 jaar geheim zouden worden gehouden na de dood van beide correspondenten. Eliot was daarop tegen: hij verbrandde de epistels die hij van Hale kreeg.

Eliot-kenners keken reikhalzend uit naar het moment dat het archief eindelijk zou worden geopend, gisteren. Ze hopen dat er in de brieven inzichten staan over Eliots werk, of zijn meningen over de Engelstalige literaire wereld van destijds.

Maar bovenal hoopte men op meer inzicht in de relatie met Hale. Het was al bekend dat de jonge Eliot gecharmeerd was van Hale en bovendien een ongelukkig huwelijk had met zijn vrouw Vivienne Haigh-Wood (zij zou in een gesticht eindigen). Zou er meer zijn geweest tussen de twee jeugdvrienden?

In de verklaring, die Eliot misnoegd toevoegde om zijn kant van het verhaal toe te lichten, blijkt dat hij lang gevoelens koesterde voor Hale. "Ik heb haar dat ook gezegd, maar uit haar reactie bleek dat het niet wederzijds was." Hij benoemt expliciet nooit met haar het bed te hebben gedeeld.

Eliot analyseert dat hij, onvolwassen en onzeker over zijn carrière, in het huwelijk met zijn eerste vrouw vluchtte. "Ik denk dat ik alleen een flirt wilde met Vivienne of een kleine affaire", licht hij toe. "Ik overtuigde mezelf ervan dat ik van haar hield omdat ik mijn schepen wilde verbranden en in Engeland wilde blijven."

Toen het huwelijk met Vivienne verslechterde en het contact met Hale hernieuwd werd, meende Eliot aanvankelijk dat hij nog altijd verliefd was. Onterecht, analyseert hij in zijn toelichting van jaren later: "Ik was verliefd op een herinnering, op een verliefdheid uit mijn jeugd".

Ongevoelig en slechte smaak

Hale en hij hadden juist weinig gemeen, schreef de oudere Eliot. "Ze was niet geïnteresseerd in poëzie, in ieder geval niet in mijn poëzie. Ik was verontrust over haar ongevoeligheid en slechte smaak."

Gelukkig maar, concludeerde de dichter. "Door Emily Hale zou de dichter in mij zijn gestorven. Aan Vivienne ging ik bijna ten onder, maar ze hield de dichter in leven. Achteraf gezien verkies ik de vreselijke foltering van mijn 17 jaar met Vivienne boven het alternatief: de doffe ellende van een middelmatig filosofiedocent."

Eliot onderstreepte nog maar eens dat de brieven die hij aan Hale schreef, gezien moesten worden als die van een "hallucinerende man, een man die in zijn ijdelheid probeerde vol te houden dat hij dezelfde man was als in 1914".

Wat er precies in de brieven aan Hale stond, is nog niet bekend: omdat het copyright erop nog geldt tot 2035 zijn ze alleen te raadplegen in de bibliotheek van Princeton. Daar worden dezer dagen Eliot-kenners van over de hele wereld verwacht.