De gevangenis in Frankfurt
NOS Nieuws

Verzetsdaad of roofmoord? 'Ik wil weten hoe het zit'

Jelle van der Veen verdween simpelweg in de Tweede Wereldoorlog. Zijn familie hoorde nooit meer iets van hem nadat hij als militair vanuit Friesland naar de Veluwe was gestuurd. Achterneef Tammerus van der Veen ploos na wat er was gebeurd.

"Het kostte een hoop tijd; schrijven, archieven bezoeken, bellen en mailen, totdat iemand voorstelde om het Rode Kruis te vragen. Die kwamen vrij vlot met meer informatie. Ze belden op: 'We willen jullie niet zomaar een brief sturen over wat er is gebeurd, want het is nogal een apart verhaal.'"

"Oudere familieleden die hem nog hadden gekend vermoedden al dat er iets niet klopte, dus die lieten het liever rusten", zegt Van der Veen. "Maar mijn generatie wil weten hoe het zit. We willen de waarheid boven tafel hebben. Ook als dat een vervelende waarheid is."

Jelle van der Veen bleek in Barneveld betrokken bij de moord op de Joodse onderduiker Rachel Groenberg. Zoals valt te lezen op onze site over de bevrijding, werd hij er deze week 75 jaar geleden voor terechtgesteld door de Duitsers, samen met een handlanger.

Verzetsdaad of roofmoord?

Van der Veen was na de capitulatie in 1940 bij Barneveld blijven hangen, waar hij betrokken raakte bij de opvang van onderduikers. "Hoe dat precies ging, is niet na te gaan. Er zijn geen archieven van", verzucht zijn achterneef. "Misschien vroeg iemand hem om eens een klusje te doen en is hij er zo langzaam in getrokken."

Er blijven meer vraagtekens rond de zaak, maar duidelijk is dat het lichaam van Groenberg enkele maanden na de moord werd gevonden onder de vloer van een kippenhok, na een anonieme tip. Groenberg bleek eerst met een hamer te zijn geslagen, en daarna met messteken omgebracht.

Het motief voor de daad blijft onduidelijk. De Duitse rechter achtte bewezen dat Groenberg uit de weg moest worden geruimd omdat ze klaagde over haar onderduikplek en dreigde met verraad. Geruchten dat het om haar geld ging of dat de vrouw een stukgelopen relatie had met een van de mannen, werden niet gewogen in het vonnis dat Tammerus van der Veen in handen kreeg.

Ik geloof niet dat deze jongens in normale tijden tot deze daden waren gekomen.

Tammerus van der Veen

"Ik had gehoopt op meer duidelijkheid, maar je blijft in vertwijfeling achter. Je kan het uitleggen als een uit de hand gelopen verzetsdaad, maar ook als een roofmoord. Ik had als familielid natuurlijk liever gehad dat het zonneklaar een verzetsdaad was, maar ja, dat is ook te gekleurd."

"De Duitsers zeggen dat dit kille misdadigers zijn, maar dat is ook bezijden de waarheid. Ik geloof niet dat deze jongens in normale tijden tot deze daden waren gekomen."

Niet dat Van der Veen zijn familielid wil vrijpleiten, maar hij vraagt wel aandacht voor de omstandigheden van de moord. "Na de oorlog was alles makkelijk: die was goed, die was fout. Maar het is nooit zo zwart-wit, toen niet en nu niet. Het oordeelt makkelijk in alle vrijheid, zonder druk, zonder angst om opgepakt te worden."

Onthoofd

Van der Veen en de andere dader werden naar de beul in Frankfurt gebracht voor uitvoering van het vonnis. "Er werd een compleet circus ingesteld, met een officiële veroordeling, transport, documenten met de doodsoorzaak: 'enthauptet'. Allemaal netjes bijgehouden en gearchiveerd."

"Het is te bizar voor woorden. Er werden aan de lopende band verzetsmensen ter plekke doodgeschoten, waarom breng je deze jongens dan 500 kilometer verderop voor een executie?"

Nog cynischer is de Duitse bekommernis om het Joodse slachtoffer. "Ik kan dat niet rijmen", zegt Van der Veen. "Zelf aan de lopende band honderdduizenden mensen vermoorden en dan ga je twee mannen veroordelen."

Het slachtoffer, Rachel Groenberg

Van der Veen hoopt ooit nog eens contact te kunnen krijgen met familie van Groenberg, van wie slechts een van haar vijf broers de oorlog overleefde. "Maar ik weet natuurlijk niet hoe pijnlijk of confronterend dat is."

Zelf heeft hij nog bezoeken gebracht aan de plekken waar Jelle Van der Veen vastzat: Kamp Vught, de gevangenis Wolvenplein in Utrecht, en uiteindelijk gevangenis Preungesheim in Frankfurt. "Ik ben daar nog langs de hekken gelopen, maar je komt er niet binnen. Uiteindelijk ben je uitgekeken, en ga je terug naar Nederland."

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl